21 kwietnia 1988 r. w krakowskim więzieniu Montelupich wykonano po raz ostatni w Polsce karę śmierci.
Egzekucja nastąpiła wobec osoby skazanej wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Tarnowie za gwałt oraz zabójstwo i usiłowanie kolejnych dwóch zabójstw (motywacją sprawcy było usunięcie potencjalnych świadków w sprawie pierwszego zabójstwa i gwałtu). Wyrok został utrzymany w mocy przez Sąd Najwyższy, a Rada Państwa nie skorzystała z prawa łaski. Karę śmierci wykonano przez powieszenie w dniu 21 kwietnia 1988 r. o godz. 17.10 w krakowskim więzieniu przy ul. Montelupich 7 (dziś Areszt Śledczy w Krakowie).
W tym samym roku w Polsce wprowadzono faktyczne moratorium na wykonywanie kary śmierci – była ona orzekana przez sądy (od 1989 do 1996 r. w dziesięciu przypadkach), ale jej nie wykonywano. Na mocy amnestii z 1989 r. orzeczone kary śmierci zostały zamienione na kary 25 lat pozbawienia wolności (Ustawa z dnia 7 grudnia 1989 r. o amnestii – Dz.U. z 1989 r. nr 64, poz. 390).
W 1995 r. wprowadzono ustawowe pięcioletnie moratorium (art. 5 Ustawy z dnia 12 lipca 1995 o zmianie kodeksu karnego, kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym – Dz.U. 1995 nr 95 poz. 475) oraz przywrócono karę dożywotniego pozbawienia wolności (uprzednio zniesioną w 1970 r.).
Kodeks karny z 1997 r. formalnie usunął karę śmierci z polskiego systemu kar (w przypadkach stosowania dawnych przepisów wprowadzono wymierzanie kary dożywotniego pozbawienia wolności zamiast kary śmierci). Niezależnie od tego 27 sierpnia 2013 r. Polska ratyfikowała Protokół nr 13 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka znoszący karę śmierci we wszystkich okolicznościach. Równocześnie Drugi Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych dopuszczający stosowanie tej kary w czasie wojny (o ile zastrzeżono to przy ratyfikacji) został ratyfikowany bez zastrzeżeń.
Można tu jednak zaznaczyć istnienie poglądu, według którego kara śmierci w prawodawstwie polskim wciąż formalnie istnieje, choć przypadek ten ma raczej znaczenie historyczne, a nie praktyczne: teoretycznie mogłaby ona zostać orzeczona (jednakże z jednoczesną zamianą na karę dożywotniego pozbawienia wolności) na podstawie tzw. „sierpniówki”, czyli Dekretu PKWN z dnia 31 sierpnia 1944 roku o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz.U. z 1946 r. nr 69, poz. 377), który to akt prawny był nowelizowany, ale nigdy nie został uchylony…
Wracając do współczesności: w czerwcu 2019 r. Polacy wyrazili znaczącą aprobatę dla pomysłu przywrócenia kary śmierci: 60% badanych za, 27% przeciw, 13% nie miało sprecyzowanej opinii (sondaż Instytutu Badań Pollster). Postulat przywrócenia kary śmierci jest zgłaszany także przez niektóre partie polityczne (zapewne na fali społecznych nastrojów, narastających każdorazowo po każdym głośniejszym i bardziej drastycznym przypadku przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu).
AKTUALIZACJA 21.04.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK