2 października 1938 r. wojska polskie wkroczyły na Zaolzie. Wcześniej Czechosłowacja w odpowiedzi na polskie ultimatum wyraziła zgodę na przekazania Polsce spornego terytorium.
Pierwsza strona Ilustrowanego Kuryera Codziennego.
3.10.1938 r.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Ocena tego wydarzenia jest do dziś kontrowersyjna. Z pewnością zgoda Czechosłowacji na przekazanie Polsce Zaolzia była wymuszona rozpaczliwą dla niej sytuacją po konferencji monachijskiej. Trzeba jednak też pamiętać, w jaki sposób sama Czechosłowacja uzyskała Zaolzie w 1920 r. Było to również nic innego jak wykorzystanie ciężkiego położenia Polski w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Ze względu na pogarszającą się sytuację militarną rząd polski zrezygnował z Zaolzia pod warunkiem przepuszczania przez Czechosłowację transportów z bronią dla Wojska Polskiego. Tymczasem Czesi Zaolzie zajęli, zaś transporty broni nadal blokowali, nie mówiąc już o zablokowaniu znacznej węgierskiej pomocy wojskowej w krytycznej dla Polski sytuacji militarnej. Dla oceny całej sytuacji istotny jest także fakt represyjnej polityki władz Czechosłowacji wobec większości polskiej na Zaolziu w latach 1920-1938. Biorąc to wszystko pod uwagę polskie czynniki rządowe uznały, że należy Zaolzie zająć uprzedzając działania Niemców w tym zakresie.
Pierwsza strona Ilustrowanego Kuryera Codziennego.
5.10.1938 r.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Niemniej jednak zajęcie Zaolzia miało fatalne dla Polski skutki wizerunkowe, a z perspektywy czasu okazało się poważnym błędem dyplomatycznym. Polska została uznana przez polityków zachodnich (Churchill, Daladier) niemal za wspólnika III Rzeszy w rozbiorze Czechosłowacji, pomimo że polskie ultimatum w sprawie Zaolzia było tylko dość oczywistym następstwem wymuszonych na Czechosłowacji cesji terytorialnych zaakceptowanych przez państwa zachodnie na konferencji w Monachium. Związek Sowiecki zareagował jeszcze ostrzej, oferując Czechosłowacji pomoc wojskową i grożąc Polsce zerwaniem paktu o nieagresji. Ponadto z czasem dla dyplomacji rosyjskiej polska aneksja stała się wygodnym kontrargumentem usprawiedliwiającym współpracę niemiecko-sowiecką przeciwko Polsce przed 1941 r.
To wszystko jednak przyniosła przyszłość. W 1938 r. na fali ogólnego entuzjazmu w Polsce nikt nie zwrócił uwagi na gorzki komentarz czechosłowackiego generała przekazującego Zaolzie wojskom polskim, który przewidywał, że niebawem Polacy będą przekazywać sporne terytorium Niemcom…
AKTUALIZACJA 19.08.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK
Zmiana granicy Polski z Czecho-Słowacją 1938. Mapa Wojskowego Instytutu Geograficznego. 1938.
Dalekie Zaolzie. Polityka. 3 października 2009.
3 kwietnia 1940 r. rozpoczęły się masowe egzekucje polskich oficerów z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku (zbrodnia katyńska). Ogółem rozstrzelano co najmniej 21 768 obywateli II Rzeczpospolitej.