4 lipca 1943 r. w Gibraltarze doszło do katastrofy lotniczej, w której zginął generał Władysław Sikorski (1881-1943), Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych oraz kilkanaście towarzyszących mu osób.
Przyczyn katastrofy jednoznacznie nie wyjaśniono, co w połączeniu z sytuacją polityczną polskiego rządu emigracyjnego (i samego generała Sikorskiego) w 1943 r. jest do dziś powodem spekulacji odnośnie teorii zamachowych. Trzeba jednak uczciwie zaznaczyć, że oprócz okoliczności, które dają podstawy do snucia teorii spiskowych z katastrofą gibraltarską związany był również zbieg bezspornych faktów, które same w sobie mogły się stać przyczynami „zwykłego” wypadku lotniczego.
C-87 startuje do lotu testowego. Fort Worth, Texas.
Howard R. Hollem, 1942 r.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Samolot C-87 Liberator Express (niezbyt udana transportowa konwersja słynnego bombowca B-24) był samolotem trudnym w pilotażu i mającym wiele niedociągnięć technicznych. W latach 1942-1964 utracono w wypadkach 150 samolotów (na 287 wyprodukowanych) typu C-87 i jego odmiany C-109. Warto odnotować, że jeden z C-87 miał być używany jako prezydencki samolot przez Franklina Delano Roosevelta, jednakże Secret Service kategorycznie odrzuciła ten wybór ze względów bezpieczeństwa. Również wśród załóg maszyna nie miała dobrej opinii, podkreślano m. in. że nie miała wiele wspólnego z B-24 poza wyglądem („They were an evil bastard contraption, nothing like the relatively efficient B-24 except in appearance.” – tak legendarny Ernest K. Gann we wspomnieniach Fate is the Hunter, Simon & Schuster 1961).
Samolot transportowy C-87 na lotnisku fabrycznym Consolidated Aircraft Corporation, Fort Worth, Texas.
Howard R. Hollem. 1942.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
C-87 jako samolot zaprojektowany z komorą bombową (a więc w miarę stałym środkiem ciężkości przy dużym obciążeniu) był bardzo wrażliwy na zmianę środka ciężkości. Nieprawidłowe rozłożenie ciężaru ładunku wewnątrz kadłuba (co w w warunkach wojennych zdarzało się często) mogło skutkować przesunięciem środka ciężkości do tyłu, a to powodowało dość oczywiste problemy przy starcie. Samolot miał również słabe wznoszenie przy dużej masie startowej. Obie powyższe cechy mogły mieć istotne znaczenie przy starcie z krótkiego pasa lotniska na Gibraltarze.
W niektórych pracach sugeruje się także niewielkie doświadczenie pilota E. Prchala (który do 1942 r. był pilotem jednosilnikowych samolotów myśliwskich) na ciężkich samolotach transportowych. Na Liberatorach latał od kilku miesięcy (wylatał 292 godziny), a na tym konkretnie C-87 leciał drugi raz. Mogło to mieć wpływ na wydarzenia z 4 lipca 1943 r., ponieważ samoloty C-87 pierwszych serii produkcyjnych (do których należał AL523 generała Sikorskiego) miały swoje indywidualne właściwości, mogące sprawić trudności nieobeznanemu z nimi pilotowi.
Jak wynikało z ustaleń dochodzenia brytyjskiego Court of Inquiry z 1943 r. masa startowa AL523 w dniu katastrofy wynosiła co najmniej 54 000 funtów (przy czym istnieją uzasadnione przypuszczenia, że jest to ustalenie zaniżone). W takim przypadku samolot był z pewnością przeciążony ponad zalecenia producenta (46 250 funtów) i dowództwa lotnictwa transportowego RAF (50 000 funtów).
Gibraltar – pas startowy lotniska, stan współczesny. Miejsce katastrofy samolotu generała Władysława Sikorskiego znajduje się po prawej stronie pasa w morzu. W lipcu 1943 r. pas startowy był znacznie krótszy.
Michael F. Mehnert. 2007.
CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Na koniec trzeba przypomnieć, że w lipcu 1943 r. pas startowy lotniska w Gibraltarze był krótszy (miał 1530 jardów) niż obecnie, i to w stopniu który według danych producenta nie pozwalał na start C-87 z pełnym obciążeniem. Mało tego, jak wynika z ustaleń dochodzenia brytyjskiego samolot poderwano po rozbiegu do zaledwie 1100 jardów (co mogło skutkować zbyt niską prędkością startową dla przeciążonej maszyny). Poza tym ogólnie lotnisko w Gibraltarze uchodziło za dość trudne z uwagi na swoje położenie terenowe (bezpośrednie sąsiedztwo morza i Skały Gibraltarskiej), przed katastrofą generała Sikorskiego doszło tam do co najmniej dwóch wypadków Liberatorów.
W powyższym kontekście trzeba zwrócić uwagę na fragment relacji bezpośredniego świadka katastrofy Ludwika Łubieńskiego, szefa Polskiej Misji Morskiej w Gibraltarze: „usłyszeliśmy ryk wszystkich 4 motorów Liberatora i samolot ruszył z miejsca. Minął nas i, mając jeszcze dużo wolnego miejsca przed sobą, wzniósł się całkowicie prawidłowo w powietrze.” Następnie „Na małej wysokości samolot wypoziomował, żeby nabrać większej jeszcze szybkości i nagle ku naszemu przerażeniu zamiast iść dalej w górę, zaczął opadać ślizgowym lotem w kierunku morza.” Budzą pewne wątpliwości kategoryczne stwierdzenia o całkowicie prawidłowym wzniesieniu się w powietrze oraz o locie ślizgowym w kierunku morza (według wersji wydarzeń przyjmujących wypadek lotniczy samolot miał problemy ze wznoszeniem, a następnie uderzył lotem nurkowym w powierzchnię morza), tym bardziej, że wcześniej świadek mówi o zgaszeniu wszystkich reflektorów na lotnisku, na którym paliły się już tylko światła kierunkowe pasa. Być może więc to co obserwował w warunkach nocnych świadek (nie będący wszak pilotem) było po prostu oczywistym skutkiem gwałtownego spadku siły nośnej wynikającym ze wznoszenia przy zbyt małej prędkości startowej przeciążonej maszyny? Takie zachowanie samolotu mogło być też spowodowane zacięciem steru wysokości (co przyjęła komisja brytyjskiego Court of Inquiry, nie stwierdzając jednak co mogło być przyczyną takiej blokady). Podkreślić też trzeba, że twierdzeniom o locie ślizgowym w kierunku powierzchni morza i następnie łagodnym wodowaniu (oraz wynikającym stąd teoriom spiskowym o zamachu) przeczą uszkodzenia samolotu w chwili uderzenia o powierzchnię wody (w tym złamanie kadłuba na trzy części) oraz wyniki sekcji zwłok generała Sikorskiego w czasie śledztwa IPN w 2008 r. (stwierdzono m. in., że śmierć nastąpiła wskutek obrażeń wielonarządowych, typowych dla ofiar wypadków komunikacyjnych lub upadku z wysokości).
Reasumując: 4 lipca 1943 r. generał Sikorski leciał samolotem o dość słabych statystykach bezpieczeństwa, przeładowanym ponad dopuszczone przez producenta normy, pilotowanym przez pilota nie mającego dużego doświadczenia na takim typie i nie znającym konkretnego samolotu. Jakby tego było mało, start odbywał się w nocy z trudnego lotniska, a przeładowany samolot poderwano zbyt wcześnie.
Suma wszystkich powyższych faktów pozwala przypuszczać (bez stanowczego opowiadania się za jakąkolwiek z wersji wydarzeń z 4 lipca 1943 r.), że przyczyną katastrofy niekoniecznie musiał być sabotaż…
AKTUALIZACJA 05.07.2024 © ŁUKASZ SOBANIAK
Real History and the Death of General Sikorski. The International Campaign for Real History. July 5, 2003
Tajemnica Hieny. Dariusz Baliszewski. wprostHISTORIA. 6 luty 2005.
Prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie zakończył śledztwo w sprawie sprowadzenia niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji powietrznej w dniu 4 lipca 1943 r. w Gibraltarze. Instytut Pamięci Narodowej. 30 grudnia 2013.
Katastrofa gibraltarska. Posłuchaj relacji Ludwika Łubieńskiego, naocznego świadka. Polskie Radio | Historia. Dostęp 5 lipca 2024.
Miejsce katastrofy na mapach Google. Dostęp 4 lipca 2021.
3 kwietnia 1940 r. rozpoczęły się masowe egzekucje polskich oficerów z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku (zbrodnia katyńska). Ogółem rozstrzelano co najmniej 21 768 obywateli II Rzeczpospolitej.