9 września 9 r. w bitwie w Lesie Teutoburskim plemiona germańskie pod wodzą Arminiusa (16 p.n.e. – 21 n.e.) zniszczyły doszczętnie trzy rzymskie legiony XVII, XVIII i XIX dowodzone przez Publiusa Quinctiliusa Varusa (46 p.n.e.- 9 n.e.).
Wskutek zdrady Arminiusa (obywatela rzymskiego, ekwity będącego jednocześnie księciem jednego z germańskich plemion Cherusków, znanym w historiografii niemieckiej jako Hermann der Cherusker) oraz nieudolnego dowodzenia Publiusa Quinctiliusa Varusa Rzymianie dostali się w zasadzkę w skrajnie niekorzystnych warunkach taktycznych.
Trwająca trzy dni bitwa w Lesie Teutoburskim stała się jedną z największych porażek wojennych w historii Rzymu. Zginęło około 20-30 tysięcy legionistów (niemal wszyscy), wycięto całe trzy legiony, a sam Publius Quinctilius Varus popełnił samobójstwo. Utracono także orły legionowe – po klęsce w Lesie Teutoburskim w armii rzymskiej nie było już nigdy legionów o oznaczeniach XVII, XVIII i XIX.
Chociaż klęska była wstrząsająca dla ówczesnych Rzymian nie miała katastrofalnego charakteru dla Rzymu, utracił on jednak wpływy na ziemiach germańskich na wschód od Renu. Mimo późniejszych sukcesów Germanika (który pobił Arminiusza w bitwie pod Idistaviso w 16 r.) cesarz Tyberiusz uznał, że wojny z Germanami są zbyt kosztowne i odwołał zwycięskiego wodza.
Hermannsdenkmal – pomnik Hermanna der Cherusker w Detmold autorstwa Ernsta von Bandel. 1875 r.
Autor nieznany, fotografia kolorowana, ok. 1900 r.
Domena publiczna,
via Wikimedia Commons
Jednak dalekosiężne skutki bitwy były dalej idące. Ubarwiona legendą pamięć o bitwie była znaczącym czynnikiem kształtującym nacjonalizm niemiecki co najmniej do XIX w. (o czym świadczy choćby monumentalny pomnik Arminiusza w Detmold (Hermannsdenkmal), ukończony w 1875 r., z sentymentem wspominany przez SS-Gruppenführera Jürgena Stroopa w książce Kazimierza Moczarskiego Rozmowy z katem).
Jak zresztą zauważa w swojej pracy Arminius the Liberator. Myth and Ideology Martin M. Winkler Arminiusz odgrywał dostrzegalną rolę także w propagandzie nacjonalistycznej i nazistowskiej XX w., a historyczny mit związany z jego postacią jest żywy także w XXI w.
AKTUALIZACJA 09.09.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK
Battle of the Teutoburg Forest. Myles Hudson. Encyclopedia Britannica, 22.08.2019.
Mały słownik kultury antycznej. Red. Lidia Winniczuk. WP. Warszawa 1968.
Rozmowy z katem. Kazimierz Moczarski – PIW Warszawa 1985.
Recenzja: Martin M. Winkler, Arminius the Liberator. Myth and Ideology, Oxford University Press 2016, ss. XXIV+356. Scripta Historica. 2016, nr 22, s. 287-292.
3 kwietnia 1940 r. rozpoczęły się masowe egzekucje polskich oficerów z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku (zbrodnia katyńska). Ogółem rozstrzelano co najmniej 21 768 obywateli II Rzeczpospolitej.