Tego dnia w 1745 roku



11 maja 1745 r. pod Fontenoy (Belgia) doszło do krwawej bitwy pomiędzy połączonymi siłami austriackimi, brytyjskimi i holenderskimi z armią francuską (wojna o sukcesję austriacką). Jedno ze starć poprzedziła rzekoma wymiana uprzejmości, która niesłusznie przeszła do legendy jako symbol XVIII-wiecznej kurtuazji na polu bitwy, a dla niektórych ignorantów stanowi powód do drwin z „wojny w koronkach” jeszcze na początku XXI w.

W trakcie bitwy brytyjska formacja piechoty pokonując wzgórze dość nieoczekiwanie znalazła się naprzeciw szyku francuskiego, co zaskoczyło obie strony. Brytyjczycy zatrzymali się, a ich dowódca lord Charles Hay wystąpił przed front regimentu i zdejmując kapelusz zaproponował uprzejmie dowódcy francuskiemu, żeby wydał swoim ludziom rozkaz otwarcia ognia. W odpowiedzi francuski dowódca książę d’Enteroches oddał ukłon i równie uprzejmie odpowiedział, że gwardia francuska nigdy nie strzela pierwsza.

Fontenoy Charles Hay & Enteroches

Bitwa pod Fontenoy 1745. Lord Charles Hay i książę d’Enteroches: „Panowie Anglicy, strzelajcie pierwsi”

Henri Felix Emmanuel Philippoteaux. Olej na płótnie. 1873 r.

Domena publiczna, via Wikimedia Commons

Zdarzenie powyższe zostało opisane w kilku źródłach (francuskich i angielskich), różniących się jednak pewnymi detalami. W większości incydent opisano powierzchownie jako wymianę uprzejmości (np. u Voltaire’a, który programowo lekceważył rzemiosło wojenne). Więcej światła na sprawę rzuca list, jaki napisał do brata trzy tygodnie po bitwie angielski bohater tego zdarzenia lord Charles Hay. Z relacji tej wynika, że lord Hay stojąc dwadzieścia-trzydzieści kroków od Francuzów wznosił toast za ich zdrowie przed frontem swojego regimentu, żartując przy tym z porażki przeciwników w jednej z poprzednich bitew i wyrażając nadzieję, że nie opuszczą pośpiesznie swoich pozycji. Jego zachowanie wydaje się więc momentami bardziej prowokujące niż kurtuazyjne. W tym też chyba tkwi klucz do zrozumienia znaczenia incydentu.

Niezależnie od szczegółów przebiegu zdarzenia źródła pozwalają przyjąć, że rzeczywiście miało ono miejsce. Niestety wbrew legendzie nie było podyktowane kurtuazją, a taktyką. Zachowanie obu dowódców wynikało z nieszczególnej efektywności ówczesnej broni palnej i psychologii pola walki. Oddział który oddał pierwszą salwę tracił pewną przewagę taktyczną i psychologiczną: pierwsza salwa oddana z większej odległości wyrządzała zazwyczaj niewielkie straty w szeregach przeciwnika (co samo w sobie działało deprymująco na strzelających), potem strzelał przeciwnik, czasem już z mniejszej odległości (a więc znacznie bardziej efektywnie), a na końcu rozstrzygało starcie wręcz. Tak było i w tym przypadku: Francuzi skorzystali z angielskiej uprzejmości (względnie dali się sprowokować) i oddali pierwszą salwę, później nastąpił znacznie bardziej skuteczny atak Brytyjczyków, wskutek którego Francuzi ponieśli poważne straty, a ich linia załamała się.

Ostatecznie Francuzi bitwę wygrali, przywracając Francji pozycję militarnej potęgi, nieco nadwerężoną przez księcia Marlborough od czasów Ludwika XIV.  Straty po obu stronach były jednak ogromne: 9 tysięcy zabitych i rannych po stronie Wielkiej Brytanii i jej sprzymierzeńców oraz ponad 5 tysięcy zabitych i rannych po stronie Francji.

11.05.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK


Bitwy Starego Świata. Fontenoy 11 V 1745 r.

„Gentlemen fire first” N.Y. Times, 25 December 1897

INNE ROCZNICE WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W NAJBLIŻSZYCH DNIACH:

27 marca 1968 r. w pobliżu miasta Kirżacz w Rosji w katastrofie samolotu treningowego MiG-15 UTI  zginął Jurij Gagarin (1934-1968), Bohater Związku Radzieckiego, okryty sławą pierwszego człowieka w kosmosie. Więcej…

28 marca 1947 r. w pobliżu Baligrodu w Bieszczadach w zasadzce zorganizowanej przez Ukraińską Powstańczą Armię w niewyjaśnionych do końca okolicznościach zginął Karol Świerczewski (1897-1947), generał pułkownik Armii Czerwonej i generał broni ludowego Wojska Polskiego - człowiek, który został uwieczniony przez samego Ernesta Hemingwaya w powieści Komu bije dzwon (1940), a nadto dokonał rzeczy imponującej - został odsunięty od dowodzenia w Armii Czerwonej z powodu alkoholizmu i niekompetencji (1941-1942).

29 marca 1925 r. w pociągu pomiędzy Stołpcami a Kołosowem (nad ówczesną granicą polsko-sowiecką) policjant Józef Muraszko śmiertelnie ranił podczas konwojowania byłych oficerów Wojska Polskiego Antoniego Wieczorkiewicza i Walerego Bagińskiego, skazanych za działalność komunistyczną i przygotowanie zamachów bombowych, które miały miejsce w  1923 r. w Warszawie i Krakowie. Więcej…

30 marca 1981 r. w Waszyngtonie przed hotelem Hilton doszło do zamachu na prezydenta Ronalda Reagana (1911-2004). Więcej…

31 marca 1889 r. w Paryżu dokonano uroczystego otwarcia wieży Eiffela. Na wieżę jako pierwsi weszli (windy jeszcze nie działały) urzędnicy rządowi i miejscy oraz przedstawiciele prasy. Otwarcie dla publiczności nastąpiło 15 maja 1889 r. Więcej…

1 kwietnia 1901 r. w Lachowiczach koło Baranowicz (obecnie Białoruś) urodził się Sergiusz Piasecki (1901-1964) - polski pisarz i publicysta, oficer polskiego wywiadu i żołnierz Armii Krajowej. Więcej…

2 kwietnia 1982 r. argentyńska marynarka wojenna rozpoczęła Operación Rosario - inwazję na brytyjskie Falklandy. Więcej…

WIĘCEJ WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W CIĄGU ROKU...