Tego dnia w 1745 roku



11 maja 1745 r. pod Fontenoy (Belgia) doszło do krwawej bitwy pomiędzy połączonymi siłami austriackimi, brytyjskimi i holenderskimi z armią francuską (wojna o sukcesję austriacką). Jedno ze starć poprzedziła rzekoma wymiana uprzejmości, która niesłusznie przeszła do legendy jako symbol XVIII-wiecznej kurtuazji na polu bitwy, a dla niektórych ignorantów stanowi powód do drwin z „wojny w koronkach” jeszcze na początku XXI w.

W trakcie bitwy brytyjska formacja piechoty pokonując wzgórze dość nieoczekiwanie znalazła się naprzeciw szyku francuskiego, co zaskoczyło obie strony. Brytyjczycy zatrzymali się, a ich dowódca lord Charles Hay wystąpił przed front regimentu i zdejmując kapelusz zaproponował uprzejmie dowódcy francuskiemu, żeby wydał swoim ludziom rozkaz otwarcia ognia. W odpowiedzi francuski dowódca książę d’Enteroches oddał ukłon i równie uprzejmie odpowiedział, że gwardia francuska nigdy nie strzela pierwsza.

Fontenoy Charles Hay & Enteroches

Bitwa pod Fontenoy 1745. Lord Charles Hay i książę d’Enteroches: „Panowie Anglicy, strzelajcie pierwsi”

Henri Felix Emmanuel Philippoteaux. Olej na płótnie. 1873 r.

Domena publiczna, via Wikimedia Commons

Zdarzenie powyższe zostało opisane w kilku źródłach (francuskich i angielskich), różniących się jednak pewnymi detalami. W większości incydent opisano powierzchownie jako wymianę uprzejmości (np. u Voltaire’a, który programowo lekceważył rzemiosło wojenne). Więcej światła na sprawę rzuca list, jaki napisał do brata trzy tygodnie po bitwie angielski bohater tego zdarzenia lord Charles Hay. Z relacji tej wynika, że lord Hay stojąc dwadzieścia-trzydzieści kroków od Francuzów wznosił toast za ich zdrowie przed frontem swojego regimentu, żartując przy tym z porażki przeciwników w jednej z poprzednich bitew i wyrażając nadzieję, że nie opuszczą pośpiesznie swoich pozycji. Jego zachowanie wydaje się więc momentami bardziej prowokujące niż kurtuazyjne. W tym też chyba tkwi klucz do zrozumienia znaczenia incydentu.

Niezależnie od szczegółów przebiegu zdarzenia źródła pozwalają przyjąć, że rzeczywiście miało ono miejsce. Niestety wbrew legendzie nie było podyktowane kurtuazją, a taktyką. Zachowanie obu dowódców wynikało z nieszczególnej efektywności ówczesnej broni palnej i psychologii pola walki. Oddział który oddał pierwszą salwę tracił pewną przewagę taktyczną i psychologiczną: pierwsza salwa oddana z większej odległości wyrządzała zazwyczaj niewielkie straty w szeregach przeciwnika (co samo w sobie działało deprymująco na strzelających), potem strzelał przeciwnik, czasem już z mniejszej odległości (a więc znacznie bardziej efektywnie), a na końcu rozstrzygało starcie wręcz. Tak było i w tym przypadku: Francuzi skorzystali z angielskiej uprzejmości (względnie dali się sprowokować) i oddali pierwszą salwę, później nastąpił znacznie bardziej skuteczny atak Brytyjczyków, wskutek którego Francuzi ponieśli poważne straty, a ich linia załamała się.

Ostatecznie Francuzi bitwę wygrali, przywracając Francji pozycję militarnej potęgi, nieco nadwerężoną przez księcia Marlborough od czasów Ludwika XIV.  Straty po obu stronach były jednak ogromne: 9 tysięcy zabitych i rannych po stronie Wielkiej Brytanii i jej sprzymierzeńców oraz ponad 5 tysięcy zabitych i rannych po stronie Francji.

11.05.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK


Bitwy Starego Świata. Fontenoy 11 V 1745 r.

„Gentlemen fire first” N.Y. Times, 25 December 1897

INNE ROCZNICE WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W NAJBLIŻSZYCH DNIACH:

5 października 1716 r. w bitwie pod Kowalewem armia saska króla Augusta II Mocnego pokonała wojska konfederacji tarnogrodzkiej. W czasie bitwy doszło do ostatniej w historii szarży husarii, która została powstrzymana ogniem broni palnej.

6 października 1973 r. na półwyspie Synaj oraz Wzgórzach Golan Egipt i Syria (wspierane przez siły ekspedycyjne innych państw arabskich) rozpoczęły działania wojenne przeciwko Izraelowi (wojna Jom Kippur). Więcej…

7 października 1949 r. z sowieckiej strefy okupacyjnej utworzono Niemiecką Republikę Demokratyczną (Deutsche Demokratische Republik) - istniejące do 1990 r. państwo niemieckie będące częścią bloku wschodniego.

8 października 1967 r. w Boliwii argentyński rewolucjonista Ernesto Che Guevara (1928-1967) został ujęty z bronią w ręku w trakcie prowadzonej przez niego wojny partyzanckiej mającej na celu eksport rewolucji na obszar Ameryki Południowej. Następnego dnia Che został rozstrzelany.

9 października 1967 r. w La Higuera (Boliwia) został zastrzelony kontrowersyjny argentyński rewolucjonista Ernesto Che Guevara (1928-1967), dzień wcześniej ujęty z bronią w ręku przez armię boliwijską. Więcej…

10 października 1889 r. w Nowym Jorku rozpoczęto budowę pierwszego nowojorskiego drapacza chmur New York World Building (znanego też jako Pulitzer Building). Budynek ten już nie istnieje, zburzono go w 1955 r. w związku z przeprojektowaniem wjazdu na Most Brookliński.

11 października 1969 r. w Arundel w Kanadzie zmarł generał Kazimierz Sosnkowski (1885-1969), jeden z najwybitniejszych polskich dowódców wojskowych.

WIĘCEJ WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W CIĄGU ROKU...