15 listopada 1796 r. rozpoczęła się bitwa pod Arcole, podczas której generał Napoleon Bonaparte rzekomo osobiście poprowadził krwawy i zwycięski szturm na most na rzece Alpone.
Generał Bonaparte prowadzi atak na moście w Arcole.
John Clark Ridpath. Ridpath’s History of the World. 1901 r.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Atak prowadzony przez początkującego Boga Wojny uwieczniono na wielu rycinach i obrazach, a nawet filmach. Jak się jednak okazuje, generał Bonaparte nie wdarł się na most w Arcole z rozwianym włosem i szablą w dłoni.
Według naocznych świadków (Józefa Sułkowskiego i Augusta Marmonta) wyglądało to nieco inaczej. Otóż zagrzewając swoich ludzi do walki chwycił sztandar i stanął na ziemnym wale kilkadziesiąt kroków od mostu pod silnym ostrzałem Austriaków – kilku członków sztabu Bonapartego zostało trafionych, a jego adiutant Muiron nawet zginął osłaniając dowódcę.
Niebezpieczeństwo grożące głównodowodzącemu szybko zażegnał nieznany oficer francuski ściągając Bonapartego z linii ognia do błotnistego rowu – co ponoć okazało się niemal równie niebezpieczne jak ostrzał austriackiej piechoty, ponieważ groziło utonięciem. Atak zresztą wkrótce się załamał, jako że żołnierzy bynajmniej nie porwał heroiczny zapał wodza i Francuzi tym razem nie zdobyli mostu. Udało się to dopiero później. Wszystkie te okoliczności nie przeszkodziły jednak powstaniu legendy, której wykreowaniu nieco pomógł sam jej bohater.
W ujęciu malarskim legendę Napoleona prowadzącego osobiście i zwycięsko atak na moście w Arcole zapoczątkował obraz Bonaparte au Pont d’Arcole Antoine-Jeana Grosa (1771–1835), namalowany wkrótce po bitwie. Zaznaczyć trzeba, że dzieło zostało zamówione przez samego bohatera, który ponoć osobiście zaakceptował szkic i stanowiło zapewne element autopromocji Korsykanina, ówcześnie młodego republikańskiego generała. Przy tych założeniach trudno więc wymagać wierności realiom błotnistego pola bitwy pod Arcole…
Bonaparte na moście w Arcole.
Antoine-Jean Gros. Olej na płótnie. 1796 r.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Artysta przedstawił Bonapartego w haftowanym złotem mundurze generała republiki, przepasanego trójkolorową szarfą. Rzecz jasna nie mogło zabraknąć rozwianych włosów, do tego sztandar w lewej ręce i szabla w prawej. Scenerii dopełniają kłęby dymu z wystrzałów armatnich. Całość jest więc bardzo stylowa, choć poza portretowanego wydaje się nieco zbyt statyczna jak na moment dramatycznego ataku pod skoncentrowanym ogniem austriackiej piechoty.
Napoleon Bonaparte prowadzi swoich żołnierzy przez most w Arcole.
Horace Vernet. Olej na płótnie. 1826 r.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Zarówno artysta, jak i jego model odnieśli pełny sukces. Ich romantyczna licentia poetica sprawiła, że heroiczne ujęcie powielono w innych malarskich wyobrażeniach (choćby na powyższym obrazie znanego batalisty Verneta), a z czasem w filmowych scenach – ostatnio chyba w miniserialu Napoleon z Christianem Clavierem w roli tytułowej (2002).
AKTUALIZACJA 14.11.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK
Bóg Wojny – bitwy epoki napoleońskiej 1793 – 1815. Mówią Wieki.
Świadkowie o bitwie pod Arcole. Rzeczpospolita. 12.09.2008.
3 kwietnia 1940 r. rozpoczęły się masowe egzekucje polskich oficerów z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku (zbrodnia katyńska). Ogółem rozstrzelano co najmniej 21 768 obywateli II Rzeczpospolitej.