Tego dnia w 1713 roku



17 marca 1713 r. w Liptowskim Mikulaszu został stracony Juraj Jánošík (1688-1713), słowacki zbójnik, którego pośmiertna legenda przerosła rzeczywistość historyczną i trwa do dziś.

Wladyslaw Skoczylas - Janosik

Janosik
Władysław Skoczylas (1883-1934).
Drzeworyt.
Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce
Domena publiczna, via Wikimedia Commons

Juraj Jánošík urodził się w słowackiej wiosce Terchová w 1688 r. Prawdopodobnie był uczestnikiem antyhabsburskiego powstania Rakoczego w 1703 r. Następnie w 1708 r. wstąpił bądź został wcielony do armii austriackiej. Wkrótce jednak zdezerterował, by zająć się bardziej dochodową działalnością, a to rozbojem drogowym na pograniczu węgiersko-polskim.

Niebawem też został hersztem grupy trudniącej się takim procederem (z uwagi na rezygnację poprzednika, który zapragnął bardziej ustabilizowanego trybu życia u boku małżonki). Jak wynika z zachowanych akt procesu Jánošíka interes szedł raczej przeciętnie. Między bajki należy włożyć opowieści o „redystrybucji” dóbr zrabowanych przez ludzi Jánošíka.

W związku z działalnością grupy Jánošíka doszło do zabójstwa proboszcza Juraja Vrtíka z Domaniży, które dziś teoria prawa karnego zakwalifikowałaby zapewne co najwyżej jako eksces jednego ze współsprawców napadu (herszta nie było na miejscu zdarzenia, jeśli w ogóle miał z nim coś wspólnego to jego zamiar najpewniej obejmował jedynie rabunek). Ówczesne sądownictwo na Słowacji nie bawiło się jednak w takie niuanse, co ostatecznie zaważyło tragicznie na losach Jánošíka.

Został pojmany w 1713 r. i po dwudniowym procesie skazany na karę śmierci m. in. za współsprawstwo zabójstwa proboszcza Juraja Vrtíka (chociaż mimo tortur przyznał się tylko do do rozbojów drogowych). Co gorsza, była to kwalifikowana kara śmierci wymierzona na podstawie ówcześnie obowiązujących przepisów z XVI i XVII w. (powieszenie na haku). Karę wykonano  bezzwłocznie po wydaniu wyroku. Doszło do tego mimo wysiłków obrońcy z urzędu Baltazára Palugyaja, który w toku procesu wykazywał, że Jánošík trudniąc się rozbojami nikogo nie zabił, ani nawet nie zranił.

Ogólnie rzecz biorąc była to więc historia, jakich wiele zdarzyło się w XVIII-wiecznej Europie – jednakże zrządzeniem losu Juraj Jánošík stał się na terenie Słowacji, Czech i Polski lokalnym odpowiednikiem angielskiego Dicka Turpina (1705-1739). Nasz pechowy zbójnik, trudniący się swoim fachem zaledwie dwa lata stał się bohaterem legend ludowych, romantycznych utworów literackich, a nawet opery. Po upływie niemal trzystu lat od skazania i egzekucji został też pierwszoplanową postacią filmów i seriali TV. Nazwa pewnego popularnego polskiego oprogramowania pozwalającego poczynić znaczące oszczędności wbrew intencjom administracji państwowej również nawiązuje do nazwiska legendarnego Słowaka…

AKTUALIZACJA 27.03.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK


Martin Votruba: Highwayman’s Life: Extant Documents about Jánošík. Slovak Studies Program, University of Pittsburgh. 2007.

INNE ROCZNICE WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W NAJBLIŻSZYCH DNIACH:

5 czerwca 1963 r. w Killinardrish (Cork) w Irlandii zmarł generał Adrian Carton de Wiart (1880-1963), uczestnik wojny burskiej, obu wojen światowych, a w międzyczasie wojny polsko-bolszewickiej. Więcej…

6 czerwca 1944 r. w Normandii rozpoczęła się operacja Neptun, największa w historii morska operacja desantowa. Lądowanie aliantów we Francji umożliwiło otwarcie drugiego frontu przeciwko III Rzeszy w zachodniej Europie.

7 czerwca 1927 r. w Warszawie rosyjski emigrant Borys Kowerda (1907-1987) dokonał zamachu na posła nadzwyczajnego i ministra pełnomocnego ZSRR w Polsce Piotra Wojkowa. Do morderstwa doszło na warszawskim Dworcu Głównym - zamachowiec oddał sześć strzałów do sowieckiego dyplomaty (który broniąc się również strzelał), po czym bez jakiegokolwiek oporu ze swojej strony został zatrzymany przez policjantów na miejscu zdarzenia. Więcej…

7 czerwca 1981 r. w pobliżu Bagdadu izraelskie samoloty F-16 dokonały prewencyjnego nalotu na iracki reaktor atomowy Osirak (operacja Opera), co miało spowolnić iracki program atomowy. W latach 80-tych i 90-tych miejsce to było celem nalotów trzykrotnie: w 1980 miał miejsce nalot irański, w 1981 izraelski, w 1991 amerykański. Ostatecznie ośrodek został splądrowany przez samych Irakijczyków w okresie anarchii po upadku Saddama Husajna w wyniku II wojny w Zatoce, przy czym nie wiadomo dokładnie, co padło łupem szabrowników...

8 czerwca 1831 r. w Londynie zmarła Sarah Siddons (1755-1831), walijska aktorka uznawana w XVIII w. za najznakomitszą odtwórczynię ról szekspirowskich.

9 czerwca 1815 r. w Wiedniu przyjęto akt końcowy Kongresu Wiedeńskiego. Dokonano nim rewizji zmian terytorialnych oraz ustrojowych spowodowanych w Europie rewolucją francuską i wojnami napoleońskimi.

10 czerwca 1942 r. w ramach represji za pomoc udzieloną agentom czechosłowackiego rządu emigracyjnego, którzy dokonali zamachu na zbrodniczego Protektora Czech i Moraw SS-Obergruppenführera Reinharda Heydricha Niemcy spacyfikowali czeskie Lidice.

Zamordowano 340 mieszkańców wsi (w tym 82 dzieci), a jej zabudowania zrównano z ziemią. Była to jedna z tych niewielu niemieckich zbrodni w czasie II wojny światowej, która została nie tylko przyznana, ale i oficjalnie nagłośniona przez propagandę nazistowską jako adekwatna forma odwetu za zlikwidowanie wysokiego przedstawiciela władz III Rzeszy.

11 czerwca 1937 r. w Moskwie odbyło się tajne posiedzenie Kolegium Specjalnego Sądu Najwyższego ZSRR w sprawie najwyższych dowódców Armii Czerwonej - w tym marszałka Michaiła Tuchaczewskiego (1893-1937) - oskarżonych o szpiegostwo na rzecz Niemiec i udział w „antysowieckiej wojskowej organizacji trockistowskiej”. Tuchaczewski stał się kolejną ofiarą narastającej podejrzliwości Stalina wobec własnych towarzyszy. Więcej…

WIĘCEJ WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W CIĄGU ROKU...