Tego dnia w 1713 roku



17 marca 1713 r. w Liptowskim Mikulaszu został stracony Juraj Jánošík (1688-1713), słowacki zbójnik, którego pośmiertna legenda przerosła rzeczywistość historyczną i trwa do dziś.

Wladyslaw Skoczylas - Janosik

Janosik
Władysław Skoczylas (1883-1934).
Drzeworyt.
Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce
Domena publiczna, via Wikimedia Commons

Juraj Jánošík urodził się w słowackiej wiosce Terchová w 1688 r. Prawdopodobnie był uczestnikiem antyhabsburskiego powstania Rakoczego w 1703 r. Następnie w 1708 r. wstąpił bądź został wcielony do armii austriackiej. Wkrótce jednak zdezerterował, by zająć się bardziej dochodową działalnością, a to rozbojem drogowym na pograniczu węgiersko-polskim.

Niebawem też został hersztem grupy trudniącej się takim procederem (z uwagi na rezygnację poprzednika, który zapragnął bardziej ustabilizowanego trybu życia u boku małżonki). Jak wynika z zachowanych akt procesu Jánošíka interes szedł raczej przeciętnie. Między bajki należy włożyć opowieści o „redystrybucji” dóbr zrabowanych przez ludzi Jánošíka.

W związku z działalnością grupy Jánošíka doszło do zabójstwa proboszcza Juraja Vrtíka z Domaniży, które dziś teoria prawa karnego zakwalifikowałaby zapewne co najwyżej jako eksces jednego ze współsprawców napadu (herszta nie było na miejscu zdarzenia, jeśli w ogóle miał z nim coś wspólnego to jego zamiar najpewniej obejmował jedynie rabunek). Ówczesne sądownictwo na Słowacji nie bawiło się jednak w takie niuanse, co ostatecznie zaważyło tragicznie na losach Jánošíka.

Został pojmany w 1713 r. i po dwudniowym procesie skazany na karę śmierci m. in. za współsprawstwo zabójstwa proboszcza Juraja Vrtíka (chociaż mimo tortur przyznał się tylko do do rozbojów drogowych). Co gorsza, była to kwalifikowana kara śmierci wymierzona na podstawie ówcześnie obowiązujących przepisów z XVI i XVII w. (powieszenie na haku). Karę wykonano  bezzwłocznie po wydaniu wyroku. Doszło do tego mimo wysiłków obrońcy z urzędu Baltazára Palugyaja, który w toku procesu wykazywał, że Jánošík trudniąc się rozbojami nikogo nie zabił, ani nawet nie zranił.

Ogólnie rzecz biorąc była to więc historia, jakich wiele zdarzyło się w XVIII-wiecznej Europie – jednakże zrządzeniem losu Juraj Jánošík stał się na terenie Słowacji, Czech i Polski lokalnym odpowiednikiem angielskiego Dicka Turpina (1705-1739). Nasz pechowy zbójnik, trudniący się swoim fachem zaledwie dwa lata stał się bohaterem legend ludowych, romantycznych utworów literackich, a nawet opery. Po upływie niemal trzystu lat od skazania i egzekucji został też pierwszoplanową postacią filmów i seriali TV. Nazwa pewnego popularnego polskiego oprogramowania pozwalającego poczynić znaczące oszczędności wbrew intencjom administracji państwowej również nawiązuje do nazwiska legendarnego Słowaka…

AKTUALIZACJA 27.03.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK


Martin Votruba: Highwayman’s Life: Extant Documents about Jánošík. Slovak Studies Program, University of Pittsburgh. 2007.

INNE ROCZNICE WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W NAJBLIŻSZYCH DNIACH:

3 grudnia 1961 r. w Sosnowcu Stanisław Jaros bezskutecznie usiłował dokonać zamachu bombowego na I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułkę. Więcej…

4 grudnia 1793 r. w Paryżu dekretem 14 Frimaire'a zarządzono wydawanie „Bulletin des lois de la République Française”, pierwszego na świecie dziennika urzędowego służącego publikacji aktów prawnych.

5 grudnia 1933 r. doszło do ratyfikacji 21. poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych uchylającej  18. poprawkę o wprowadzeniu prohibicji - co faktycznie oznaczało zniesienie prohibicji w USA. Więcej…

5 grudnia 1994 r. w Budapeszcie podpisano memorandum, na mocy którego Federacja Rosyjska, Wielka Brytania oraz Stany Zjednoczone zobowiązały się do respektowania suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy w zamian za przekazanie przez nią strategicznej broni nuklearnej Rosji. Niecałe dwadzieścia lat później Federacja Rosyjska nie dotrzymała tych zobowiązań, dokonując aneksji Krymu (2014). Jak wyjaśnili przedstawiciele Rosji Ukraina po rewolucji z 2014 r. i obaleniu prorosyjskiego prezydenta Wiktora Janukowycza nie była państwem tożsamym z Ukrainą objętą gwarancjami wynikającymi z memorandum budapeszteńskiego.

6 grudnia 1956 r. mecz piłki wodnej Węgry-ZSRR rozegrany w trakcie igrzysk olimpijskich w Melbourne (niedługo po stłumieniu przez ZSRR powstania węgierskiego) kończy się krwawą bójką zawodników - sprowokowany zawodnik ZSRR uderzył Węgra. Więcej…

7 grudnia 1941 r. japoński zespół uderzeniowy (6 lotniskowców i 380 samolotów) dowodzony przez admirała Isoroku Yamamoto zaatakował amerykańską bazę lotniczą i morską w Pearl Harbour na Hawajach. Więcej…

8 grudnia 1902 r. w Parochońsku na Polesiu urodziła się Zofia Chomętowska (1902-1991), jedna z najważniejszych autorek polskiej fotografii dwudziestolecia międzywojennego. Więcej…

9 grudnia 1952 r. w Londynie zmiana pogody doprowadziła do ustąpienia Wielkiego Smogu, utrzymującego się od 5 grudnia. W ciągu tych kilku dni mgła zawierająca zanieczyszczenia atmosferyczne powstałe głównie w wyniku spalania węgla doprowadziła do śmierci co najmniej 4 tysięcy mieszkańców Londynu.

WIĘCEJ WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W CIĄGU ROKU...