23 sierpnia 1939 r. w Moskwie ministrowie spraw zagranicznych Wiaczesław Mołotow i Joachim von Ribbentrop podpisali sowiecko-niemiecki pakt o nieagresji wraz z tajnym protokołem dodatkowym, dzielącym Europę Wschodnią na strefy interesów.
Estonia, Łotwa i Finlandia znalazły się w strefie wpływów ZSRR, a granica Litwy z Łotwą stanowić miała granicę pomiędzy strefami interesów III Rzeszy i ZSRR. Na terytorium Polski strefy interesów Niemiec i ZSRR zostały rozgraniczone wzdłuż linii rzek Narwi, Wisły i Sanu (po upadku Polski we wrześniu 1939 r. postanowienia te zmodyfikowano). Rumuńska Besarabia znalazła się w strefie wpływów ZSRR.
Jednocześnie uregulowano zasady wymiany gospodarczej (głównie w zakresie wymiany sowieckich surowców na niemiecką technologię) oraz zasady współpracy służb specjalnych obu państw (w szczególności w sprawie polskiej).
Pakt Ribbentrop-Mołotow był więc tylko formalnie paktem o nieagresji, a w istocie zawierał w swoim tajnym protokole rozporządzenia dotyczące innych państw: Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii i Rumunii, które wskutek jego realizacji traciły części swojego terytorium bądź suwerenność.
Pakt miał obowiązywać przez dziesięć lat, faktycznie został zerwany przez III Rzeszę 22 czerwca 1941 r. z chwilą inwazji na ZSRR. Natomiast ZSRR uznał pakt za nieistniejący z mocą wsteczną 30 lipca 1941 r. przy okazji zawarcia układu Sikorski-Majski.
Rocznica zawarcia Paktu Ribbentrop-Mołotow jest obchodzona od 2009 r. jako Europejski Dzień Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu.
3 kwietnia 1940 r. rozpoczęły się masowe egzekucje polskich oficerów z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku (zbrodnia katyńska). Ogółem rozstrzelano co najmniej 21 768 obywateli II Rzeczpospolitej.