Tego dnia w 1941 roku



25 sierpnia 1941 r.  w godzinach porannych rozpoczęła się jedna z najmniej znanych operacji II wojny światowej: brytyjsko-sowiecka interwencja w Iranie (Operacja Y), zakończona abdykacją i uwięzieniem szacha Rezy Pahlawiego oraz okupacją kraju.

Reza shah uniform

Reza Shah Pahlavi
(1878-1944)
Autor nieznany.
Około 1931 r.
Domena publiczna,
via Wikimedia Commons

Formalnie neutralny Iran pozostawał jednak w bliskiej współpracy gospodarczej z III Rzeszą. Jednocześnie geostrategiczne położenie i bogate zasoby ropy naftowej spowodowały, że niemieckie wpływy w tym rejonie uznano za zagrożenie dla interesów brytyjskich. Antybrytyjskie powstanie w sąsiednim Iraku (kwiecień 1941 r.) wspierane przez dywersję niemiecką potwierdziło te obawy, co w znacznym stopniu przyczyniło się do interwencji w Iranie.

21 czerwca 1941 r. generał Claude Auchinleck, dowódca sił brytyjskich w Indiach wysłał do War Office depeszę, w której ostrzegał, że jeśli Niemcy zajmą bazy lotnicze w Iranie, to cały obszar Zatoki Perskiej będzie zagrożony nalotami, minowaniem, desantem spadochronowym i sabotażem. Zarekomendowano zabezpieczenie szlaków handlowych z Indii do Basry, a także rafinerii w Iranie. W lipcu 1941 r. te rekomendacje poparł Winston Churchill. W międzyczasie rozpoczęcie wojny niemiecko-sowieckiej 22 czerwca 1941 r. umożliwiło podjęcie współpracy z ZSRR, który w nowozaistniałej sytuacji również był zainteresowany wyeliminowaniem niemieckich wpływów w Iranie (w przypadku rozwoju wydarzeń przewidywanych w depeszy generała Auchinlecka niemieckie lotnictwo mogłoby zaopatrywać Wehrmacht na obszarze Związku Sowieckiego i atakować cele na Kaukazie).

W tej sytuacji działania wojenne były nieuniknione, a ultimatum przedstawione rządowi Iranu i jego ewentualna realizacja bez większego znaczenia dla rozwoju wypadków.

Allied Forces Sweep on in Iran

Mapa z zaznaczeniem kierunków dziań sił brytyjskich i sowieckich w czasie interwencji 1941 r.

NEA Telephoto. Źródło: Iowa City Press Citizen Newspaper Archives August 26, 1941.

Domena publiczna, via Wikimedia Commons

Po krótkiej (choć w niektórych rejonach zaciętej) obronie wobec znacznej przewagi brytyjsko-sowieckiej doszło do rozejmu, którego warunkiem była m. in. deportacja większej  części Niemców obecnych w kraju. Sowieci ponadto zażądali prawa utrzymywania w Iranie jednej brygady sił lądowych i 50 samolotów (co jednak nie spotkało się z poparciem Brytyjczyków). Następnie zażądano, aby Iran zamknął przedstawicielstwa dyplomatyczne Niemiec, Rumunii, Węgier i Włoch.

Wobec nie dość szybkiej realizacji powyższych żądań siły brytyjsko-sowieckie zajęły Teheran. Reza Szah Pahlavi pod naciskiem aliantów abdykował na rzecz syna Mohammada Rezy Pahlaviego. Rozpoczęła się ciężka dla Iranu okupacja trwająca do 1946 r.

AKTUALIZACJA 26.08.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK


Brytyjsko-sowiecka agresja na Iran w 1941 roku: przyczyny, przebieg i konsekwencje. Robert Czulda. Przegląd Historyczno-Wojskowy 16 (67)/1 (251), 47-74. 2015.

INNE ROCZNICE WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W NAJBLIŻSZYCH DNIACH:

5 października 1716 r. w bitwie pod Kowalewem armia saska króla Augusta II Mocnego pokonała wojska konfederacji tarnogrodzkiej. W czasie bitwy doszło do ostatniej w historii szarży husarii, która została powstrzymana ogniem broni palnej.

6 października 1973 r. na półwyspie Synaj oraz Wzgórzach Golan Egipt i Syria (wspierane przez siły ekspedycyjne innych państw arabskich) rozpoczęły działania wojenne przeciwko Izraelowi (wojna Jom Kippur). Więcej…

7 października 1949 r. z sowieckiej strefy okupacyjnej utworzono Niemiecką Republikę Demokratyczną (Deutsche Demokratische Republik) - istniejące do 1990 r. państwo niemieckie będące częścią bloku wschodniego.

8 października 1967 r. w Boliwii argentyński rewolucjonista Ernesto Che Guevara (1928-1967) został ujęty z bronią w ręku w trakcie prowadzonej przez niego wojny partyzanckiej mającej na celu eksport rewolucji na obszar Ameryki Południowej. Następnego dnia Che został rozstrzelany.

9 października 1967 r. w La Higuera (Boliwia) został zastrzelony kontrowersyjny argentyński rewolucjonista Ernesto Che Guevara (1928-1967), dzień wcześniej ujęty z bronią w ręku przez armię boliwijską. Więcej…

10 października 1889 r. w Nowym Jorku rozpoczęto budowę pierwszego nowojorskiego drapacza chmur New York World Building (znanego też jako Pulitzer Building). Budynek ten już nie istnieje, zburzono go w 1955 r. w związku z przeprojektowaniem wjazdu na Most Brookliński.

11 października 1969 r. w Arundel w Kanadzie zmarł generał Kazimierz Sosnkowski (1885-1969), jeden z najwybitniejszych polskich dowódców wojskowych.

WIĘCEJ WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W CIĄGU ROKU...