Tego dnia w 1941 roku



25 sierpnia 1941 r.  w godzinach porannych rozpoczęła się jedna z najmniej znanych operacji II wojny światowej: brytyjsko-sowiecka interwencja w Iranie (Operacja Y), zakończona abdykacją i uwięzieniem szacha Rezy Pahlawiego oraz okupacją kraju.

Reza shah uniform

Reza Shah Pahlavi
(1878-1944)
Autor nieznany.
Około 1931 r.
Domena publiczna,
via Wikimedia Commons

Formalnie neutralny Iran pozostawał jednak w bliskiej współpracy gospodarczej z III Rzeszą. Jednocześnie geostrategiczne położenie i bogate zasoby ropy naftowej spowodowały, że niemieckie wpływy w tym rejonie uznano za zagrożenie dla interesów brytyjskich. Antybrytyjskie powstanie w sąsiednim Iraku (kwiecień 1941 r.) wspierane przez dywersję niemiecką potwierdziło te obawy, co w znacznym stopniu przyczyniło się do interwencji w Iranie.

21 czerwca 1941 r. generał Claude Auchinleck, dowódca sił brytyjskich w Indiach wysłał do War Office depeszę, w której ostrzegał, że jeśli Niemcy zajmą bazy lotnicze w Iranie, to cały obszar Zatoki Perskiej będzie zagrożony nalotami, minowaniem, desantem spadochronowym i sabotażem. Zarekomendowano zabezpieczenie szlaków handlowych z Indii do Basry, a także rafinerii w Iranie. W lipcu 1941 r. te rekomendacje poparł Winston Churchill. W międzyczasie rozpoczęcie wojny niemiecko-sowieckiej 22 czerwca 1941 r. umożliwiło podjęcie współpracy z ZSRR, który w nowozaistniałej sytuacji również był zainteresowany wyeliminowaniem niemieckich wpływów w Iranie (w przypadku rozwoju wydarzeń przewidywanych w depeszy generała Auchinlecka niemieckie lotnictwo mogłoby zaopatrywać Wehrmacht na obszarze Związku Sowieckiego i atakować cele na Kaukazie).

W tej sytuacji działania wojenne były nieuniknione, a ultimatum przedstawione rządowi Iranu i jego ewentualna realizacja bez większego znaczenia dla rozwoju wypadków.

Allied Forces Sweep on in Iran

Mapa z zaznaczeniem kierunków dziań sił brytyjskich i sowieckich w czasie interwencji 1941 r.

NEA Telephoto. Źródło: Iowa City Press Citizen Newspaper Archives August 26, 1941.

Domena publiczna, via Wikimedia Commons

Po krótkiej (choć w niektórych rejonach zaciętej) obronie wobec znacznej przewagi brytyjsko-sowieckiej doszło do rozejmu, którego warunkiem była m. in. deportacja większej  części Niemców obecnych w kraju. Sowieci ponadto zażądali prawa utrzymywania w Iranie jednej brygady sił lądowych i 50 samolotów (co jednak nie spotkało się z poparciem Brytyjczyków). Następnie zażądano, aby Iran zamknął przedstawicielstwa dyplomatyczne Niemiec, Rumunii, Węgier i Włoch.

Wobec nie dość szybkiej realizacji powyższych żądań siły brytyjsko-sowieckie zajęły Teheran. Reza Szah Pahlavi pod naciskiem aliantów abdykował na rzecz syna Mohammada Rezy Pahlaviego. Rozpoczęła się ciężka dla Iranu okupacja trwająca do 1946 r.

AKTUALIZACJA 26.08.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK


Brytyjsko-sowiecka agresja na Iran w 1941 roku: przyczyny, przebieg i konsekwencje. Robert Czulda. Przegląd Historyczno-Wojskowy 16 (67)/1 (251), 47-74. 2015.

INNE ROCZNICE WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W NAJBLIŻSZYCH DNIACH:

5 czerwca 1963 r. w Killinardrish (Cork) w Irlandii zmarł generał Adrian Carton de Wiart (1880-1963), uczestnik wojny burskiej, obu wojen światowych, a w międzyczasie wojny polsko-bolszewickiej. Więcej…

6 czerwca 1944 r. w Normandii rozpoczęła się operacja Neptun, największa w historii morska operacja desantowa. Lądowanie aliantów we Francji umożliwiło otwarcie drugiego frontu przeciwko III Rzeszy w zachodniej Europie.

7 czerwca 1927 r. w Warszawie rosyjski emigrant Borys Kowerda (1907-1987) dokonał zamachu na posła nadzwyczajnego i ministra pełnomocnego ZSRR w Polsce Piotra Wojkowa. Do morderstwa doszło na warszawskim Dworcu Głównym - zamachowiec oddał sześć strzałów do sowieckiego dyplomaty (który broniąc się również strzelał), po czym bez jakiegokolwiek oporu ze swojej strony został zatrzymany przez policjantów na miejscu zdarzenia. Więcej…

7 czerwca 1981 r. w pobliżu Bagdadu izraelskie samoloty F-16 dokonały prewencyjnego nalotu na iracki reaktor atomowy Osirak (operacja Opera), co miało spowolnić iracki program atomowy. W latach 80-tych i 90-tych miejsce to było celem nalotów trzykrotnie: w 1980 miał miejsce nalot irański, w 1981 izraelski, w 1991 amerykański. Ostatecznie ośrodek został splądrowany przez samych Irakijczyków w okresie anarchii po upadku Saddama Husajna w wyniku II wojny w Zatoce, przy czym nie wiadomo dokładnie, co padło łupem szabrowników...

8 czerwca 1831 r. w Londynie zmarła Sarah Siddons (1755-1831), walijska aktorka uznawana w XVIII w. za najznakomitszą odtwórczynię ról szekspirowskich.

9 czerwca 1815 r. w Wiedniu przyjęto akt końcowy Kongresu Wiedeńskiego. Dokonano nim rewizji zmian terytorialnych oraz ustrojowych spowodowanych w Europie rewolucją francuską i wojnami napoleońskimi.

10 czerwca 1942 r. w ramach represji za pomoc udzieloną agentom czechosłowackiego rządu emigracyjnego, którzy dokonali zamachu na zbrodniczego Protektora Czech i Moraw SS-Obergruppenführera Reinharda Heydricha Niemcy spacyfikowali czeskie Lidice.

Zamordowano 340 mieszkańców wsi (w tym 82 dzieci), a jej zabudowania zrównano z ziemią. Była to jedna z tych niewielu niemieckich zbrodni w czasie II wojny światowej, która została nie tylko przyznana, ale i oficjalnie nagłośniona przez propagandę nazistowską jako adekwatna forma odwetu za zlikwidowanie wysokiego przedstawiciela władz III Rzeszy.

11 czerwca 1937 r. w Moskwie odbyło się tajne posiedzenie Kolegium Specjalnego Sądu Najwyższego ZSRR w sprawie najwyższych dowódców Armii Czerwonej - w tym marszałka Michaiła Tuchaczewskiego (1893-1937) - oskarżonych o szpiegostwo na rzecz Niemiec i udział w „antysowieckiej wojskowej organizacji trockistowskiej”. Tuchaczewski stał się kolejną ofiarą narastającej podejrzliwości Stalina wobec własnych towarzyszy. Więcej…

WIĘCEJ WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W CIĄGU ROKU...