Tego dnia w 1914 roku



28 czerwca 1914 r. o godz. 10.50 w Sarajewie Gawriło Princip (1894-1918), członek serbskiej nacjonalistycznej organizacji „Czarna Ręka” dokonał skutecznego zamachu na austro-węgierskiego następcę tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga (1863-1914) i jego małżonkę Zofię von Chotek (1868-1914). Zamach w Sarajewie został niebawem uznany za casus belli I wojny światowej.

Franz Ferdinand & Sophie Leave Sarajevo Guildhall

28 czerwca 1914 r. godz. 10.40. Arcyksiążę Franciszek Ferdynand i księżna Zofia opuszczają ratusz w Sarajewie. Dziesięć minut później padną strzały Gawriło Principa, które pozbawią ich życia i staną się pretekstem do rozpętania I wojny światowej.

Autor nieznany (Karl Tröstl?)

CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Gavrilo Princip, outside court

Gawriło Princip w czasie procesu.
Autor nieznany,
via Wikimedia Commons

Zamachowiec i jego wspólnicy zostali ujęci przez austro-węgierskie służby bezpośrednio po zamachu, a podjęte przez nich próby samobójcze udaremniono – tylko po to, aby wymierzyć im kary śmierci lub długoletniego więzienia. Sam Gawriło Princip po procesie w Sarajewie zostanie skazany na 20 lat ciężkiego więzienia (w świetle ówcześnie obowiązującego austriackiego prawa karnego sprawca poniżej 20 roku życia nie mógł być skazany na karę śmierci) i umrze z powodu ciężkich warunków odbywania kary w twierdzy w Terezinie w 1918 r.

W powstałym po upadku Austro-Węgier Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz późniejszej Jugosławii Gawriłę Principa uznano za bohatera narodowego. Po rozpadzie Jugosławii częściej dostrzega się terrorystyczny i nacjonalistyczny charakter jego czynu (tak widzą to przynajmniej Bośniacy i Chorwaci, a nie sposób nie przyznać im pewnej racji porównując monarchię austro-węgierską z niektórymi państwami powstałymi na jej gruzach), jak również merytoryczny bezsens dokonanego przez niego zamachu.

W całej tej dramatycznej historii o ogólnoświatowych konsekwencjach narzędzie zbrodni wydaje się nieistotnym detalem, mając jednak w pamięci niezapomniany dialog otwierający „Przygody dobrego wojaka Szwejka” zastanawiałem się zawsze, czy spekulacje Szwejka w rozmowie z Panią Müllerową (Ja bym sobie na coś takiego kupił browning”) miały oparcie w rzeczywistości.

Jak się okazuje pistolet Gawriło Principa został zabezpieczony po zamachu. Aktualnie jest eksponatem w wiedeńskim Heeresgeschichtliches Museum (Muzeum Historii Wojskowości), a jego zdjęcie można zobaczyć tutaj.

I rzeczywiście: broń, która „rozpętała” I wojnę światową to belgijski samopowtarzalny sześciostrzałowy pistolet patentu Browninga FN Model 1910 kalibru 9 mm o numerze seryjnym 19074 (na zdjęciu poniżej inny egzemplarz).

Browning 1910 (6971783833)

Browning FN Model 1910.

Autor: Askild Antonsen, 28.01.2012.

CC BY 2.0, via Wikimedia Commons

Zapewne więc Jaroslav Hašek pisząc „Przygody dobrego wojaka Szwejka” w latach 1921-1923 wiedział o ustaleniach austro-węgierskich służb, albo konstrukcje Browninga uchodziły już wtedy za stosowne narzędzie dla zamachowca. Co więcej, historia XX w. pokazała, że różne odmiany tego modelu (produkowanego w latach 1910-1954) zostały użyte w wielu zamachach, np. w zabójstwach francuskiego prezydenta Paula Doumera w 1932 r. albo gubernatora Luizjany Hueya Longa w 1935 r. Również słynna konspiratorka holenderskiego ruchu oporu Hannie Schaft („Dziewczyna z czerwonymi włosami”) używała modelu FN M1922 (modyfikacja z dłuższą lufą na amunicję kalibru 7,65 mm) w akcjach likwidacyjnych przeciwko niemieckim kolaborantom w czasie II wojny światowej.

AKTUALIZACJA 28.06.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK


Rocznicowe obchody w 100 lat po zabójstwie arcyksięcia dzielą BiH. Monika Klimowska, Dzieje.Pl. 27 czerwca 2014.

INNE ROCZNICE WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W NAJBLIŻSZYCH DNIACH:

5 czerwca 1963 r. w Killinardrish (Cork) w Irlandii zmarł generał Adrian Carton de Wiart (1880-1963), uczestnik wojny burskiej, obu wojen światowych, a w międzyczasie wojny polsko-bolszewickiej. Więcej…

6 czerwca 1944 r. w Normandii rozpoczęła się operacja Neptun, największa w historii morska operacja desantowa. Lądowanie aliantów we Francji umożliwiło otwarcie drugiego frontu przeciwko III Rzeszy w zachodniej Europie.

7 czerwca 1927 r. w Warszawie rosyjski emigrant Borys Kowerda (1907-1987) dokonał zamachu na posła nadzwyczajnego i ministra pełnomocnego ZSRR w Polsce Piotra Wojkowa. Do morderstwa doszło na warszawskim Dworcu Głównym - zamachowiec oddał sześć strzałów do sowieckiego dyplomaty (który broniąc się również strzelał), po czym bez jakiegokolwiek oporu ze swojej strony został zatrzymany przez policjantów na miejscu zdarzenia. Więcej…

7 czerwca 1981 r. w pobliżu Bagdadu izraelskie samoloty F-16 dokonały prewencyjnego nalotu na iracki reaktor atomowy Osirak (operacja Opera), co miało spowolnić iracki program atomowy. W latach 80-tych i 90-tych miejsce to było celem nalotów trzykrotnie: w 1980 miał miejsce nalot irański, w 1981 izraelski, w 1991 amerykański. Ostatecznie ośrodek został splądrowany przez samych Irakijczyków w okresie anarchii po upadku Saddama Husajna w wyniku II wojny w Zatoce, przy czym nie wiadomo dokładnie, co padło łupem szabrowników...

8 czerwca 1831 r. w Londynie zmarła Sarah Siddons (1755-1831), walijska aktorka uznawana w XVIII w. za najznakomitszą odtwórczynię ról szekspirowskich.

9 czerwca 1815 r. w Wiedniu przyjęto akt końcowy Kongresu Wiedeńskiego. Dokonano nim rewizji zmian terytorialnych oraz ustrojowych spowodowanych w Europie rewolucją francuską i wojnami napoleońskimi.

10 czerwca 1942 r. w ramach represji za pomoc udzieloną agentom czechosłowackiego rządu emigracyjnego, którzy dokonali zamachu na zbrodniczego Protektora Czech i Moraw SS-Obergruppenführera Reinharda Heydricha Niemcy spacyfikowali czeskie Lidice.

Zamordowano 340 mieszkańców wsi (w tym 82 dzieci), a jej zabudowania zrównano z ziemią. Była to jedna z tych niewielu niemieckich zbrodni w czasie II wojny światowej, która została nie tylko przyznana, ale i oficjalnie nagłośniona przez propagandę nazistowską jako adekwatna forma odwetu za zlikwidowanie wysokiego przedstawiciela władz III Rzeszy.

11 czerwca 1937 r. w Moskwie odbyło się tajne posiedzenie Kolegium Specjalnego Sądu Najwyższego ZSRR w sprawie najwyższych dowódców Armii Czerwonej - w tym marszałka Michaiła Tuchaczewskiego (1893-1937) - oskarżonych o szpiegostwo na rzecz Niemiec i udział w „antysowieckiej wojskowej organizacji trockistowskiej”. Tuchaczewski stał się kolejną ofiarą narastającej podejrzliwości Stalina wobec własnych towarzyszy. Więcej…

WIĘCEJ WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W CIĄGU ROKU...