30 stycznia 1649 r. w Londynie został ścięty król Anglii Karol I Stuart (1600-1649), uznany w procesie przed Kadłubowym Parlamentem za „zdrajcę, tyrana, mordercę i wroga wszystkich uczciwych ludzi”.
„… tylko szaleniec nie widzi, iż sprawiedliwości musi się stać zadość nawet wbrew prawu.”
Oliver Cromwell w odpowiedzi na próby forsowania legalistycznych koncepcji w czasie procesu Karola I – za „Mercurius Pragmaticus” 27.01.1649.
Karol I (1600-1649)
Daniël Mijtens. Olej na płótnie. 1631 r.
Domena publiczna,
via Wikimedia Commons
Jak wiadomo Karol I już za życia był postacią kontrowersyjną. Z różnym przyczyn (wśród których niemałą rolę grał charakter króla i sposób pojmowania przez niego władzy królewskiej, ale także radykalizm oraz cyniczny pragmatyzm części członków opozycji) niemożliwym okazało się jednoczesne funkcjonowanie króla i parlamentu.
Czas jednak pokazał, że konflikt polityczny i zbrojny który spowodował śmierć Karola I po kilkunastu latach po niej i tak doprowadził do stanu, który strony mogły osiągnąć bez rozlewu krwi (czyli de facto do powrotu monarchii, choć w wersji parlamentarnej).
Niestety bezkompromisowość obu stron konfliktu i ich bezwzględne przekonanie o własnych racjach doprowadziły do procesu i egzekucji króla, która wstrząsnęła całą ówczesną Europą. W ten sposób Jego Królewska Mość Karol I Stuart – z Bożej łaski król Anglii, Szkocji, Francji i Irlandii, Obrońca Wiary, etc. – przekonany do końca o słuszności swoich absolutystycznych przekonań przeszedł spektakularnie do wieczności i historii w dniu 30 stycznia 1649 r.
Jako że dzień był zimny, Karol zażądał podwójnej koszuli – aby zgromadzony tłum nie uznał, że ma dreszcze ze strachu. Wydał dyspozycje co do pewnych przedmiotów swojego majątku i przyjął Komunię z rąk biskupa Londynu Wiliama Juxona. W południe zjadł swój ostatni posiłek: kieliszek wina (prawdopodobnie gatunku Claret) i kawałek chleba.
Około godziny 14.00 wkroczył z godnością na szafot, gdzie wygłosił ostatnią przemowę, z której wynikała między innymi niezachwiana pewność co do słuszności swojej koncepcji sprawowania władzy (słowa króla zanotował towarzyszący mu do końca biskup Juxon). Następnie przekazując Juxonowi swój płaszcz i błękitną szarfę orderu św. Jerzego wypowiedział słowo „Pamiętaj” (prawdopodobnie chodziło o wyrażone wcześniej życzenie króla, by jego syn Karol II nie szukał zemsty na sprawcach jego śmierci).
Wreszcie złożył głowę na katowskim pniu, polecając katu, by ten zadał cios na jego znak. Tak też się stało – gdy Karol rozłożył ręce kat jednym „czystym” cięciem pozbawił głowy króla Anglii (profesjonalizm kata potwierdziły oględziny zabalsamowanych zwłok Karola wykonane w pierwszej połowie XIX w.). Głowę króla następnie okazano tłumowi, jednak bez wyrzeczenia zwyczajowych słów „Oto jest głowa zdrajcy”.
Egzekucja Karola I.
Anonimowy obraz holenderski (Jan Weesop ?), ok. 1649 r .
Obraz (jedno z wielu malarskich wyobrażeń egzekucji) zawiera szereg nieścisłości co do faktycznego przebiegu egzekucji, świadczy jednak o wrażeniu, jakie wywarła śmierć króla w ówczesnej Europie.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Anglia stała się republiką (Commonwealth of England; 1649-1660), zaś w królestwach Szkocji i Irlandii (będących ówcześnie w unii personalnej z Anglią) po straceniu Karola I za jego następcę uznano jego syna Karola II. Niebawem jednak oba kraje formalnie (1652) wcielono do republiki, co poprzedziła brutalna interwencja wojsk Olivera Cromwella (w tym m. in. masakra mieszkańców miasta Drogheda w Irlandii w 1649 r.).
Cromwell nad zwłokami ściętego Karola I.
Paul Delaroche. Olej na płótnie. 1831 r.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Na czele republiki stanął Oliver Cromwell jako Lord Protektor (1653), który wkrótce odsunął parlament od władzy, zyskując faktycznie władzę niemal dyktatorską (The Instrument of Government), a z pewnością przewyższającą władzę Karola I z wszystkimi jego absolutystycznymi zapędami.
Po śmierci Olivera Cromwella (1658) i krótkich nieudolnych rządach jego syna Richarda – w warunkach narastającej w kraju anarchii – Parlament zdecydował o przywróceniu monarchii parlamentarnej (1660), przekazując tron synowi ściętego króla Karolowi II Stuartowi (1630-1685).
30 stycznia 1661 r. w dwunastą rocznicę egzekucji Karola I ciało Cromwella usunięto z grobowca i powieszono je w łańcuchach na widoku publicznym. Odciętą zwłokom głowę eksponowano na palu umieszczonym na dachu Westminster Hall aż do 1685 r.
AKTUALIZACJA 29.01.2022 © ŁUKASZ SOBANIAK
The Execution of Charles I. Blair Worden. History Today, 02.02.2009.
Ostatnie miesiące życia, proces i ścięcie Karola I Stuarta w opinii prasy angielskiej. Paulina Nortowska, STUDIA HISTORYCZNE R. LX, 2017, z. 3 (239), s. 25-40.
3 kwietnia 1940 r. rozpoczęły się masowe egzekucje polskich oficerów z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku (zbrodnia katyńska). Ogółem rozstrzelano co najmniej 21 768 obywateli II Rzeczpospolitej.