30 lipca 1941 r. w Londynie podpisano układ Sikorski-Majski, przywracający stosunki dyplomatyczne pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a ZSRR, zerwane z dniem 17 września 1939 r.
Jednocześnie ZSRR zadeklarował, że z mocą wsteczną uznaje pakt Ribbentrop-Mołotow za pozbawiony skutków prawnych. Co najważniejsze w protokole dodatkowym zagwarantowano „amnestię” dla obywateli polskich, a także „jeńców” pozbawionych wolności na terenie ZSRR. Pozwoliło to w 1942 r. na ewakuowanie na Zachód ponad 110.000 osób wraz z żołnierzami II Korpusu Polskiego pod dowództwem generała Władysława Andersa.
Podpisanie układu. Od lewej: Władysław Sikorski, Anthony Eden, Winston Churchill i Iwan Majski. Londyn, 30 lipca 1941 r.
Autor nieznany.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Ta krucha i wymuszona normalizacja polsko-sowieckich stosunków dyplomatycznych została sfinalizowana przy znaczącym pośrednictwie brytyjskim, wynikającym z dążeń brytyjskiej dyplomacji do utworzenia faktycznej koalicji przeciwko III Rzeszy. Znaczna część rządu RP na uchodźstwie nie zaakceptowała układu z powodu jego niejednoznacznych zapisów, w szczególności nie potwierdzających granicy polsko-sowieckiej sprzed 1939 r. (komplikowało to jeszcze bardziej międzynarodowe i prawne skutki agresji z 1939 r.), co doprowadziło do kryzysu gabinetowego połączonego z dymisjami ministrów.
W kwietniu 1943 r. po odkryciu przez Niemców zbiorowych grobów ofiar masakry katyńskiej ZSRR ponownie zerwał stosunki dyplomatyczne z Polską – w reakcji na zwrócenie się przez stronę polską do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o przeprowadzenie dochodzenia.
AKTUALIZACJA 23.08.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK
Układ Sikorski-Majski. Eugeniusz Duraczyński. Dzieje Najnowsze: kwartalnik poświęcony historii XX wieku, R. 19 z. 1 (1987)
Układ Sikorski–Majski w ocenie centralnej prasy polityczno-informacyjnej Polskiego Państwa Podziemnego (czerwiec–sierpień 1941 roku). Karol Sacewicz. Echa Przeszłości 5, 155-173. 2004
3 kwietnia 1940 r. rozpoczęły się masowe egzekucje polskich oficerów z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku (zbrodnia katyńska). Ogółem rozstrzelano co najmniej 21 768 obywateli II Rzeczpospolitej.