30 września 1938 r. na konferencji w Monachium podpisano porozumienie dotyczące aneksji części terytoriów Czechosłowacji do III Rzeszy (układ monachijski).
Sygnatariusze porozumienia: Neville Chamberlain (Wielka Brytania), Édouard Daladier (Francja), Adolf Hitler (Niemcy) i Benito Mussolini (Włochy) podpisali układ bez udziału przedstawicieli Czechosłowacji, uzgadniając przyłączenie należącego do niej Kraju Sudetów do Niemiec (czego domagali się Niemcy sudeccy przy poparciu III Rzeszy). Było to efektem krótkowzrocznej i naiwnej polityki ustępstw państw zachodnich wobec Hitlera, której celem nadrzędnym stało się uniknięcie kolejnej wojny za wszelką cenę.
Neville Chamberlain powraca z konferencji w Monachium, triumfalnie informując o zawarciu porozumienia, które ocali pokój. Lotnisko Heston. 30 września 1938 r.
Ministry of Information
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Jednak nawet z punktu widzenia doraźnych interesów państw zachodnioeuropejskich (w tym w szczególności uniknięcia wojny) polityka appeasementu była całkowicie chybiona. Jeszcze przed zawarciem układu monachijskiego jego istotę i skutki najtrafniej ujął Winston Churchill: „Anglii zaoferowano wybór pomiędzy wojną a hańbą. Wybrała hańbę, i będzie miała wojnę” (list do Davida Lloyda George’a, 13.08.1938).
Jak pokazały wydarzenia następnego roku nie mylił się. Czechosłowacja utraciła nie tylko Kraj Sudetów i znajdujące się tam fortyfikacje, ale także możliwość skutecznej obrony. W tej sytuacji w ciągu 6 miesięcy od podpisania układu monachijskiego Hitler nie dotrzymując jego postanowień zajął 14 marca 1939 resztę Czecho-Słowacji, tworząc Protektorat Czech i Moraw oraz formalnie niezależną Słowację.
Dopiero te wydarzenia wraz z oderwaniem od Litwy okręgu Kłajpedy skłoniły rząd brytyjski do porzucenia polityki appeasementu (m. in. poprzez ogłoszenie gwarancji dla Polski na wypadek ataku III Rzeszy). Było już jednak za późno – eskalacja żądań Hitlera doprowadziła do konfliktu z Polską i wybuchu drugiej wojny światowej.
AKTUALIZACJA 29.09.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK
Britain and Germany Make Anti-War Pact; Hitler Gets Less Than His Sudeten Demands; Polish Ultimatum Threatens Action Today. The New York Times. 01.10.1938.
The Munich Crisis, 1938: Prelude to World War II. Igor Lukes, Erik Goldstein. Frank Cass, New York. 1999.
3 kwietnia 1940 r. rozpoczęły się masowe egzekucje polskich oficerów z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku (zbrodnia katyńska). Ogółem rozstrzelano co najmniej 21 768 obywateli II Rzeczpospolitej.