8 maja 1794 r. w Paryżu został zgilotynowany wybitny francuski naukowiec Antoine Lavoisier (1743-1794). Ojciec nowoczesnej chemii został osądzony i stracony w ciągu jednego dnia.
Antoine-Laurent Lavoisier z żoną Marie-Anne Paulze Lavoisier.
Jacques-Louis David, 1788 r.
Domena publiczna,
via Wikimedia Commons
Znakomity naukowiec miał nieszczęście być jednocześnie prawnikiem i poborcą podatkowym za czasów Ancien Régime’u. Jak wielu innych dzierżawców podatkowych z czasów monarchii został uznany za winnego rozlicznych przestępstw na szkodę kraju i wyrokiem Trybunału Rewolucyjnego Republiki Francuskiej skazany na śmierć. Ponoć po ogłoszeniu mu wyroku skazany złożył prośbę o przesunięcie egzekucji o kilka dni – a to z powodu nieukończonej pracy nad eksperymentem naukowym. Odnosząc się do tegoż wniosku przewodniczący trybunału Jean-Baptiste Coffinhal (1762-1794) rzekomo stwierdził: „Republika nie potrzebuje uczonych ani chemików, bieg sprawiedliwości nie może być wstrzymywany !”
„La République n’a pas besoin de savants ni de chimistes; le cours de la justice ne peut être suspendu !”
Niestety znawcy tematu twierdzą, że ta porywająca replika sędziego przewodniczącego niemal na pewno jest apokryfem. Bezspornie jednak rewolucyjna sprawiedliwość działała bez zbędnej przewłoki postępowania, czego najlepszym dowodem fakt, że dosięgnęła również samego sędziego Coffinhala niespełna trzy miesiące po zgilotynowaniu Lavoisiera (aczkolwiek z przyczyn całkowicie niezależnych od jego niesłusznego skazania). Proces sędziego Coffinhala był zresztą wzorcowy pod względem szybkości procedowania: przewód sądowy ograniczył się do sprawdzenia tożsamości podsądnego i ogłoszenia mu wyroku śmierci.
Ponoć odrzucenie wniosku o wstrzymanie egzekucji bynajmniej nie zniechęciło Lavoisiera do doświadczeń naukowych. Nawet własną śmierć miał uznać za doskonałą okazję do ostatniego eksperymentu. Rzekomo umówił się ze swoim asystentem, że po zgilotynowaniu będzie próbował mrugać oczami tak długo, jak to będzie możliwe. Rzeczony asystent miał potwierdzić, że naliczył od 15 do 20 mrugnięć w sekundowych odstępach. Niestety i ta barwna opowieść nie znajduje wiarygodnego potwierdzenia w relacjach pisemnych – co rzecz jasna nie znaczy, że jest całkowicie zmyślona.
Jak to często bywa z rewolucyjną sprawiedliwością, półtora roku po ścięciu Lavoisiera został on uznany za niesłusznie skazanego…
06.05.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK
Lavoisier Antoine Laurent Encyklopedia PWN, dostęp 6 maja 2021.
Życie ściętej głowy Nauka i Postęp, 25 października 2011.