13 stycznia 1944 r. powołano w ZSRR tzw. komisję Nikołaja Burdenki w celu wykazania, że zbrodnia katyńska dokonana wiosną 1940 r. przez NKWD na polskich oficerach została popełniona rzekomo przez Niemców w 1941 r.
Nikołaj Burdenko (1876-1946)
Autor nieznany. 1937 r.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Już oficjalna nazwa Komisji wytyczała jedynie słuszny kierunek jej działań: „Specjalna komisja ds. ustalenia i przeprowadzenia śledztwa okoliczności rozstrzelania w lesie katyńskim polskich jeńców wojennych przez niemiecko-faszystowskich najeźdźców”. Działania samej komisji poprzedziło trzymiesięczne przygotowanie miejsca ekshumacji przez NKWD i kontrwywiad wojskowy ZSRR (w masowych grobach umieszczono spreparowane dokumenty, przygotowano świadków). Raport Komisji Burdenki opublikowano 26 stycznia 1944 r. i zgodnie z założeniem wyjściowym wskazywał on Niemców jako sprawców zbrodni.
Raport Burdenki został wykorzystany przez ZSRR w procesie norymberskim do próby obciążenia Niemców odpowiedzialnością za zbrodnię katyńską. Włączono go do akt sądowych procesu w Norymberdze (dokument ZSRR-54), jednakże po przesłuchaniu świadków oskarżenia przygotowanych przez NKWD Trybunał pominął w wyroku kwestię odpowiedzialności za zbrodnię katyńską z braku dowodów.
Również powojenne opracowania dotyczące sprawy katyńskiej krytycznie oceniły raport komisji Burdenki, zarzucając m. in. brak obiektywizmu, fałszowanie dowodów rzeczowych, dokumentów, zeznań świadków oraz liczne błędy. Można tu wymienić nie tylko dwa raporty polskiego rządu emigracyjnego: „Masowe morderstwo polskich jeńców wojennych w Katyniu” (1946) i „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów” (1948), ale także raport Specjalnej Komisji Śledczej Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej – tzw. Komisji Maddena (1952), ekspertyzę Wspólnej Komisji Historyków Partyjnych PRL i ZSRR (1988), i wreszcie orzeczenie ekspertów rosyjskiej Głównej Prokuratury Wojskowej w sprawie dotyczącej kwalifikacji prawnej zbrodni katyńskiej (1993).
Mimo dość jednoznacznej oceny raportu Komisji Burdenki był on aż do 1990 r. (komunikat Agencji TASS z 13.04.1990, który odpowiedzialnością za zbrodnię obarczał NKWD) wykorzystywany propagandowo w ZSRR i państwach bloku wschodniego jako podstawa „kłamstwa katyńskiego”, czyli tezy o rzekomym sprawstwie Niemców.
AKTUALIZACJA 13.01.2022 © ŁUKASZ SOBANIAK
The Katyn Forest Massacre: Hearings Before the Select Committee to Conduct an Investigation of the Facts, Evidence and Circumstances of the Katyn Forest Massacre Washington; United States Congress. 1952.
3 kwietnia 1940 r. rozpoczęły się masowe egzekucje polskich oficerów z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku (zbrodnia katyńska). Ogółem rozstrzelano co najmniej 21 768 obywateli II Rzeczpospolitej.