Tego dnia w 1940 roku



15 października 1940 r. odbyła się premiera filmu Dyktator (The Great Dictator), pierwszego filmu dźwiękowego Charliego Chaplina.

Podjęty przez film temat spowodował, że początkom projektu towarzyszyły groźby, sugestie i naciski, aby zaprzestać produkcji.  W realiach końca lat trzydziestych zarówno amerykańscy politycy jak i producenci filmowi nie byli zainteresowani stwarzaniem zadrażnień w stosunkach z pewnym europejskim państwem, które miało zostać sparodiowane w projektowanym filmie, jako że było to szkodliwe politycznie oraz nieopłacalne finansowo. W Anglii  w związku z prowadzoną tam polityką appeasementu sytuacja wyglądała podobnie.

W rezultacie Charlie Chaplin sam poniósł koszty produkcji w wysokości 1,4 mln $, co pozwoliło mu na pełną „dyktatorską” kontrolę nad stroną artystyczną przedsięwzięcia. Jednak od strony finansowej jawiło się ono bardzo niepewnie. Filmowi pomógł bieg wypadków historycznych.

Zdjęcia rozpoczęto we wrześniu 1939 r. po inwazji na Polskę, a dalszy rozwój sytuacji w Europie potwierdzał słuszność pewnych przewidywań Chaplina co do osoby stanowiącej inspirację do stworzenia bohatera filmu. W chwili premiery było już po upadku Francji i kończyła się bitwa o Anglię. Zacieśniała się też współpraca Anglii i USA w obliczu narastającego zagrożenia.

W tych okolicznościach po upływie niespełna roku od rozpoczęcia zdjęć film stawał się kompatybilny z nową wizją postrzegania wojny w Europie. Politycy i producenci mogli poniewczasie przewartościować swoje poglądy co do celowości realizacji Dyktatora. Wkrótce też film odniósł kasowy sukces, tylko w USA zarabiając 5 mln $. Niestety Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej nie doceniła dzieła – mimo pięciu nominacji do Oskara ostatecznie Dyktator nie otrzymał żadnego.

Dictator charlie2

Charlie Chaplin jako Adenoid Hynkel.

Trailer screenshot

Domena publiczna, via Wikimedia Commons

„Wszelkie podobieństwo pomiędzy dyktatorem Hynklem a żydowskim golibrodą jest najzupełniej przypadkowe”

Istnieje udokumentowany przekaz według którego ten, który stał się inspiracją dla postaci Adenoida Hynkela obejrzał Dyktatora dwa razy.

Niestety – nie znamy jego reakcji, co stało się przyczyną powstania skrajnie różnych mitów na ten temat.

Według jednego z nich film się spodobał (o czym ma świadczyć m. in. fakt, że został zamówiony przez samego zainteresowanego na powtórny seans), drugi natomiast mówi o reakcji, która rzekomo przyprawiła Chaplina o pewne obawy co do życia i zdrowia (wystarczy wspomnieć, że polski aktor Ludwik Sempoliński za sprawą wykonywanej przez siebie pewnej popularnej w Warszawie piosenki rewiowej pozostawał w kręgu zainteresowania organów ścigania władz okupacyjnych i ukrywał się przez całą okupację).

Jakby nie było bezsprzeczne jest, że dystrybucji filmu zakazano w krajach okupowanych przez państwo będące pierwowzorem Tomanii (a nawet w krajach sympatyzujących z rządem tegoż kraju).

Warto wspomnieć, że w 1942 r. w okupowanej Jugosławii film przeznaczony na seans kinowy dla Wehrmachtu podmieniono w ramach sabotażu na Dyktatora. Pokaz w  zasadzie bawił widzów, ale zakończył się dość gwałtownie, gdy w pewnym momencie któryś z nich zaczął strzelać do ekranu…

Dictator charlie5

Adenoid Hynkel w scenie z globusem.

Trailer screenshot

Domena publiczna, via Wikimedia Commons

Imperator świata zabiera głos

Dyktator kończy się przemową (uznawaną przez wielu za najsłabszy punkt filmu), która od strony czysto merytorycznej stanowi zbiór truizmów, jednak w wykonaniu Charliego Chaplina jest ona w jakiś sposób porywająca i nie da się zaprzeczyć, że jej przesłanie nie zdezaktualizowało się, a nawet nabrało znaczenia w XXI w…

„Wiedza uczyniła z nas cyników: inteligencja pozbawiła nas wrażliwości i dobroci. Myślimy za wiele i czujemy za mało. Bardziej niż maszyn potrzebujemy ludzkich uczuć. Bardziej niż inteligencji potrzeba nam dobroci i życzliwości. Bez tych wartości życie będzie brutalne i wszystko będzie stracone”.

AKTUALIZACJA 15.10.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK


My autobiography. Charlie Chaplin. New York, Simon and Schuster. 1964.

Film Essay for „The Great Dictator”. Jeffrey Vance (z ksiązki Chaplin: Genius of the Cinema. New York: Harry N. Abrams, 2003).

INNE ROCZNICE WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W NAJBLIŻSZYCH DNIACH:

18 maja 1792 r. rozpoczęła się niewypowiedziana wojna polsko-rosyjska, zwana wojną w obronie Konstytucji 3 Maja.

19 maja 1802 r. Napoleon Bonaparte jako pierwszy konsul Republiki Francuskiej ustanowił Order Narodowy Legii Honorowej (L’Ordre national de la Légion d’honneur). Pomimo wielokrotnych zmian francuskich systemów politycznych od czasu ustanowienia Legia Honorowa pozostaje do dziś najwyższym odznaczeniem nadawanym przez państwo francuskie za szczególne osiągnięcia wojskowe i cywilne.

20 maja 1927 r. Charles Lindbergh wystartował z lotniska Roosevelt Field na Long Island pod Nowym Jorkiem do pierwszego w historii samotnego lotu transatlantyckiego bez międzylądowań. Więcej…

21 maja 1924 r. w Chicago został porwany i zamordowany 14-letni Bobby Franks. Mordercami okazali się studenci Nathan Leopold i Richard Loeb, działający z zamiarem popełnienia zbrodni doskonałej. Więcej…

22 maja 1939 r. w Berlinie Włochy i III Rzesza zawarły Pakt stalowy - układ polityczny i wojskowy wymierzony przeciw państwom zachodnim. Więcej…

23 maja 1934 r. na leśnej drodze w Bienville Parish w Luizjanie zginęli Bonnie Parker i Clyde Barrow, zastrzeleni w zasadzce przez egzekutorów prawa z Teksasu i Luizjany. Zdarzenie to poprzedził wielomiesięczny pościg za słynną parą w związku z ich napadami rabunkowymi,  morderstwami i porwaniami. Więcej…

WIĘCEJ WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W CIĄGU ROKU...