Tego dnia w 1940 roku



15 października 1940 r. odbyła się premiera filmu Dyktator (The Great Dictator), pierwszego filmu dźwiękowego Charliego Chaplina.

Podjęty przez film temat spowodował, że początkom projektu towarzyszyły groźby, sugestie i naciski, aby zaprzestać produkcji.  W realiach końca lat trzydziestych zarówno amerykańscy politycy jak i producenci filmowi nie byli zainteresowani stwarzaniem zadrażnień w stosunkach z pewnym europejskim państwem, które miało zostać sparodiowane w projektowanym filmie, jako że było to szkodliwe politycznie oraz nieopłacalne finansowo. W Anglii  w związku z prowadzoną tam polityką appeasementu sytuacja wyglądała podobnie.

W rezultacie Charlie Chaplin sam poniósł koszty produkcji w wysokości 1,4 mln $, co pozwoliło mu na pełną „dyktatorską” kontrolę nad stroną artystyczną przedsięwzięcia. Jednak od strony finansowej jawiło się ono bardzo niepewnie. Filmowi pomógł bieg wypadków historycznych.

Zdjęcia rozpoczęto we wrześniu 1939 r. po inwazji na Polskę, a dalszy rozwój sytuacji w Europie potwierdzał słuszność pewnych przewidywań Chaplina co do osoby stanowiącej inspirację do stworzenia bohatera filmu. W chwili premiery było już po upadku Francji i kończyła się bitwa o Anglię. Zacieśniała się też współpraca Anglii i USA w obliczu narastającego zagrożenia.

W tych okolicznościach po upływie niespełna roku od rozpoczęcia zdjęć film stawał się kompatybilny z nową wizją postrzegania wojny w Europie. Politycy i producenci mogli poniewczasie przewartościować swoje poglądy co do celowości realizacji Dyktatora. Wkrótce też film odniósł kasowy sukces, tylko w USA zarabiając 5 mln $. Niestety Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej nie doceniła dzieła – mimo pięciu nominacji do Oskara ostatecznie Dyktator nie otrzymał żadnego.

Dictator charlie2

Charlie Chaplin jako Adenoid Hynkel.

Trailer screenshot

Domena publiczna, via Wikimedia Commons

„Wszelkie podobieństwo pomiędzy dyktatorem Hynklem a żydowskim golibrodą jest najzupełniej przypadkowe”

Istnieje udokumentowany przekaz według którego ten, który stał się inspiracją dla postaci Adenoida Hynkela obejrzał Dyktatora dwa razy.

Niestety – nie znamy jego reakcji, co stało się przyczyną powstania skrajnie różnych mitów na ten temat.

Według jednego z nich film się spodobał (o czym ma świadczyć m. in. fakt, że został zamówiony przez samego zainteresowanego na powtórny seans), drugi natomiast mówi o reakcji, która rzekomo przyprawiła Chaplina o pewne obawy co do życia i zdrowia (wystarczy wspomnieć, że polski aktor Ludwik Sempoliński za sprawą wykonywanej przez siebie pewnej popularnej w Warszawie piosenki rewiowej pozostawał w kręgu zainteresowania organów ścigania władz okupacyjnych i ukrywał się przez całą okupację).

Jakby nie było bezsprzeczne jest, że dystrybucji filmu zakazano w krajach okupowanych przez państwo będące pierwowzorem Tomanii (a nawet w krajach sympatyzujących z rządem tegoż kraju).

Warto wspomnieć, że w 1942 r. w okupowanej Jugosławii film przeznaczony na seans kinowy dla Wehrmachtu podmieniono w ramach sabotażu na Dyktatora. Pokaz w  zasadzie bawił widzów, ale zakończył się dość gwałtownie, gdy w pewnym momencie któryś z nich zaczął strzelać do ekranu…

Dictator charlie5

Adenoid Hynkel w scenie z globusem.

Trailer screenshot

Domena publiczna, via Wikimedia Commons

Imperator świata zabiera głos

Dyktator kończy się przemową (uznawaną przez wielu za najsłabszy punkt filmu), która od strony czysto merytorycznej stanowi zbiór truizmów, jednak w wykonaniu Charliego Chaplina jest ona w jakiś sposób porywająca i nie da się zaprzeczyć, że jej przesłanie nie zdezaktualizowało się, a nawet nabrało znaczenia w XXI w…

„Wiedza uczyniła z nas cyników: inteligencja pozbawiła nas wrażliwości i dobroci. Myślimy za wiele i czujemy za mało. Bardziej niż maszyn potrzebujemy ludzkich uczuć. Bardziej niż inteligencji potrzeba nam dobroci i życzliwości. Bez tych wartości życie będzie brutalne i wszystko będzie stracone”.

AKTUALIZACJA 15.10.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK


My autobiography. Charlie Chaplin. New York, Simon and Schuster. 1964.

Film Essay for „The Great Dictator”. Jeffrey Vance (z ksiązki Chaplin: Genius of the Cinema. New York: Harry N. Abrams, 2003).

INNE ROCZNICE WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W NAJBLIŻSZYCH DNIACH:

12 grudnia 1942 r. oddziały Wehrmachtu dowodzone przez feldmarszałka Ericha von Mansteina rozpoczęły operację "Wintergewitter", która miała na celu przerwanie okrążenia niemieckiej 6 Armii generała Friedricha Paulusa, broniącej się w Stalingradzie.

13 grudnia 1981 r. Rada Państwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadza stan wojenny na terenie kraju. Więcej…

14 grudnia 1957 r. zakończono odbudowę Bramy Brandenburskiej, mocno uszkodzonej w czasie walk o Berlin. Odbudowy dokonano wspólnym wysiłkiem powojennego podzielonego Berlina. Rekonstruktorzy z Berlina Wschodniego wnieśli jednak swoje poprawki w duchu nowych czasów: kwadrygę Wiktorii pozbawiono orła i Żelaznego Krzyża. Oryginalny wygląd kwadrygi przywrócono dopiero po 1990 r.

15 grudnia 1961 r. w Jerozolimie orzeczono karę śmierci w procesie SS-Obersturmbannführera Adolfa Eichmanna, uczestnika konferencji w Wannsee, a następnie sprawnego logistyka operacji Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy składających się na Endlösung. Więcej…

16 grudnia 1922 r. podczas wystawy w warszawskiej "Zachęcie" Eligiusz Niewiadomski dokonał zamachu na życie prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Gabriela Narutowicza, oddając do niego trzy strzały z pistoletu, które spowodowały śmierć na miejscu. Więcej…

17 grudnia 1883 r. Sąd Najwyższy USA orzekł w sprawie Ex parte Crow Dog (109 U.S. 556). W świetle tego orzeczenia sądy federalne nie obejmowały swoją jurysdykcją spraw o morderstwo, jeśli doszło do niego na terenie rezerwatu, sprawca  i ofiara byli Indianami, a przestępstwo zostało osądzone przez sąd plemienny. W reakcji na to rozstrzygnięcie Kongres USA uchwalił Major Crimes Act (1885), poddający poważniejsze przestępstwa pod jurysdykcję federalną, niezależnie od okoliczności rozważanych w sprawie Ex parte Crow Dog.

17 grudnia 1944 r. w Malmedy (Belgia) w trakcie niemieckiej kontrofensywy w Ardenach, żołnierze Waffen-SS („Kampfgruppe Peiper”) w niewyjaśnionych do końca okolicznościach dokonali masakry amerykańskich jeńców wojennych i osób cywilnych (łącznie 86 osób). Więcej…

18 grudnia 1865 r. weszła w życie 13. poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych dotycząca zniesienia niewolnictwa i robót przymusowych. Więcej…

WIĘCEJ WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH W CIĄGU ROKU...