19 sierpnia 1745 r. w Glenfinnan wybuchło ostatnie powstanie szkockich jakobitów, dochowujących wierności prawowitej dynastii Stuartów po obaleniu w 1688 r. przez Parlament króla Anglii i Szkocji Jakuba II.
Książę Jakub Franciszek Edward Stuart, znany jako Jakub III, Starszy Pretendent
(1688-1766)
Domena publiczna, via Wikimedia Commons.
Mimo początkowych sukcesów i szans na powodzenie, powstańcom zabrakło zdecydowania i jedności. Jakobici ponieśli dotkliwą klęskę pod Culloden Mooor (16 kwietnia 1746 r.), co ostatecznie utrwaliło panowanie dynastii hanowerskiej na tronie Wielkiej Brytanii. Stojący na czele powstania książę Karol Edward Stuart (prawnuk Jana III Sobieskiego, później znany jako Karol III), ówcześnie występujący z roszczeniami do tronu w imieniu ojca księcia Jakuba Franciszka Edwarda Stuarta (Jakuba III) został ocalony przez swoich wiernych Szkotów i po kilku miesiącach ukrywania się wrócił do Francji. W tym samym czasie jego zwolennicy podlegali ostrym represjom: wymordowano rannych i jeńców schwytanych pod Culloden Moor, wielu jakobitów wygnano bądź zesłano do kolonii, konfiskowano majątki, a nawet uderzono w tradycje klanowe m. in. zakazując używania języka gaelickiego, noszenia kiltu i gry na dudach.
Książę Karol Edward Stuart, znany jako Karol III, Młodszy Pretendent
(1720-1788)
Domena publiczna, via Wikimedia Commons.
Niezależnie od stanu faktycznego po bitwie pod Culloden Moor i pomimo krwawych represji, które spadły na Szkocję po ostatniej rebelii jakobici uważali kolejne pokolenia wygnanych Stuartów za władców de iure: Jakuba III (zm. 1766, zwanego Starszym Pretendentem), Karola III (zm. 1788, znanego jako Młodszy Pretendent lub Bonnie Prince Charlie) oraz Henryka IX (zm. 1807), na którym wygasła męska linia rodu. Następnie prawa do tronu odziedziczyła po kądzieli dynastia sabaudzka, a po niej bawarska.
Ten niewzruszony legitymizm połączony z godnym szacunku przywiązaniem do przegranej sprawy przetrwał w szczątkowej formie do dzisiaj: aktualnie jakobici za legalnego pretendenta uznają bawarskiego księcia Franciszka Wittelsbacha (ur. w 1933 r.), który niestety zrezygnował z roszczeń do tronu i ani myśli wylądować u wybrzeży Szkocji, aby wszcząć tam powstanie w słusznej sprawie…
Książę Karol Edward Stuart przed zwycięską bitwą pod Prestonpans.
Źródło: Henrietta Elizabeth Marshall. Scotland’s story : a history of Scotland for boys and girls. 1907 r.
Domena publiczna, via Wikimedia Commons
Jakobityzm. Prof. dr hab Jacek Bartyzel. Organizacja Monarchistów Polskich.
Powstanie jakobickie 1745-1746. Paweł Hanczewski. Pasaż Wiedzy – Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.