21 września 1943 r. na greckiej wyspie Kefalinia (Kefalonia) oddziały 1 Dywizji Górskiej Wehrmachtu rozpoczęły trwającą kilka dni masakrę włoskich jeńców wojennych z 33 Dywizji Piechoty Acqui.
Włoskie oddziały na Kefalinii stawiły opór wobec prób ich rozbrojenia przez Niemców (operacja Achse) po rozejmie, który rząd marszałka Pietro Badoglio zawarł z aliantami (3 września 1943 r.). Decyzja o walce przeciwko byłym sojusznikom została podjęta w niecodzienny w wojskowej praktyce sposób: włoscy żołnierze dokonali tego wyboru w drodze referendum.
W krótkiej i nierównej walce (Niemcy lokalnie całkowicie panowali w powietrzu, a alianci nie udzielili Włochom jakiejkolwiek pomocy) mimo początkowych sukcesów Włochów zginęło 1315 z nich, po czym pozostali przy życiu złożyli broń.
Generał Antonio Gandin
Domena publiczna,
via Wikimedia Commons
Hitler rozkazał, aby wobec wziętych do niewoli włoskich oficerów wdrożyć „specjalne postępowanie” (Sonderbehandlung) co w praktyce oznaczało, że byli sądzeni w trybie doraźnym za zdradę. W masowych egzekucjach stracono 5189 jeńców, w tym dowódcę 33 Dywizji generała Antonio Gandina (1891-1943). Była to jedna z największych masakr jeńców wojennych w czasie II wojny światowej.
Bezpośredni sprawcy masakry nie ponieśli po zakończeniu wojny odpowiedzialności. Dowodzący na Kefalinii oddziałami niemieckiej 1 Dywizji Górskiej podpułkownik (Oberstleutnant) Harald von Hirschfeld (1912-1945) nie przeżył wojny (zginął w Polsce w czasie walk na Przełączy Dukielskiej).
Jedynym sądzonym w Norymberdze za masakrę na Kefalinii był przełożony pułkownika von Hirschfelda generał Hubert Lanz (1896-1982). Z nieznanych przyczyn strona włoska nie przedstawiła na procesach norymberskich żadnego materiału dowodowego dotyczącego sprawy, wobec czego obrona skutecznie przeforsowała na korzyść oskarżonego szereg wątpliwości (uzasadnionych w ówczesnym stanie prawnym i faktycznym) co do zakresu odpowiedzialności generał Lanza, któremu za całokształt wojennych dokonań w Grecji wymierzono karę 12 lat więzienia (przy czym został zwolniony już po odbyciu trzech lat kary).
Dopiero w 2013 r. włoski sąd skazał zaocznie na karę dożywotniego pozbawienia wolności byłego 90-letniego podoficera 1 Dywizji Górskiej, uznanego za winnego bezpośredniego udziału w zbrodni.
Generał Frido von Senger und Etterlin, jeden z nielicznych którzy sprzeciwili się wykonaniu rozkazu Hitlera w sprawie włoskich jeńców.
Domena publiczna,
via Wikimedia Commons
Warto na koniec zauważyć, że nie wszędzie rozkaz Hitlera dotyczący eksterminacji włoskich jeńców został wykonany. Dowodzący na Korsyce niemiecki generał Frido von Senger und Etterlin (1891-1963) – ten sam, który tak skutecznie bronił później Monte Cassino – w rozmowie z feldmarszałkiem Albertem Kesselringiem (1885-1960) wyraźnie odmówił wykonania zbrodniczego rozkazu, za co zresztą nie spotkały go żadne konsekwencje.
Pod koniec XX w. wydarzenia na Kefalinii stały się kanwą powieści Captain Corelli’s Mandolin brytyjskiego pisarza Louisa de Bernières, na podstawie której powstał w 2001 r. filmowy melodramat (niesłusznie określany jako film wojenny) pod tym samym tytułem. Dzięki kreacjom Nicolasa Cage’a (tytułowa rola kapitana włoskiej 33 Dywizji Piechoty) i Penélope Cruz fakty historyczne z 1943 r. miały szansę zaistnieć w świadomości szerokiej publiczności kinowej – choć z wieloma przerysowaniami i uproszczeniami historycznymi (nie mówiąc już o odstępstwach od powieściowego pierwowzoru)…
AKTUALIZACJA 21.09.2022 © ŁUKASZ SOBANIAK
Forgotten Battles: Italy’s War of Liberation, 1943-1945. Charles T. O’Reilly. Lexington Books 2001, s. 101, 105.
Nazi massacre on island idyll. BBC News, 26 March, 2001.
Masakra dywizji Acqui. Na Kefalonii Niemcy wymordowali 5 tys. włoskich jeńców. Andrzej Dworak. Polska Times, 19 października 2018.
Kefalonia, czyli włoski Katyń. Forum Odkrywcy, 7 grudnia 2009.
The real Captain Corelli. Philip Willan. The Guardian, 11 April 2001.
Captain Corelli’s Mandolin. Hollywood Goes To Italy. Reviews and Analysis of Movies about Italy at War.
90-year-old former Nazi soldier handed life sentence for role in Greek massacre. Guardian, 18 Oct 2013.