28 października 1950 r. w Warszawie ogłoszono reformę walutową w Polsce. Sposób jej przeprowadzenia wiążący się z faktycznym unieważnieniem około 60% obiegu pieniężnego dotknął niemal wszystkich ówczesnych posiadaczy oszczędności pieniężnych.
Jak wskazano w preambule ustawy wprowadzającej reformę dążyła ona m. in. do „okiełznania i ograniczenia wyzyskiwaczy i elementów spekulacyjnych” oraz „ustalenia właściwego i słusznego stosunku pieniądza polskiego do walut państw kapitalistycznych”.
Banknot 20 zł emisji „lubelskiej” z 1944 r., drukowany w ZSRR. Unieważniony reformą walutową z 1950 r.
Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak
CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Tak śmiało zakreślone cele wymagały objęcia przygotowań do całej operacji ścisłą tajemnicą. Nowe banknoty wydrukowano poza Polską już w 1948 r. (w tym podobno część u kapitalistów w Kanadzie i Szwecji). Natomiast samo wejście w życie Ustawy z dnia 28 października 1950 r. o zmianie systemu pieniężnego (Dz.U. 1950 nr 50 poz. 459) nastąpiło dwa dni po jej uchwaleniu i ogłoszeniu (które nastąpiło w sobotę 28.10.1950).
Nowy złoty stanowił równowartość 0,222168 grama czystego złota, był równy rublowi sowieckiemu i 0,25 dolara amerykańskiego. Dotychczasowe banknoty utraciły prawny walor środków płatniczych już z upływem dnia następnego po ogłoszeniu reformy (art. 5 ust.1 ustawy), zaś ostateczny termin utraty ich ważności (po upływie którego niemożliwa była wymiana na nową walutę) ustalono na dzień 8 listopada 1950 r. (art. 5 ust. 3 i art. 7 ustawy) – czyli po upływie 10 dni od publikacji ustawy!
Banknot 20 zł (tzw. „Anielka”) wprowadzony reformą walutową z 1950 r .
Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak
CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Wskutek reformy oszczędności gotówkowe w „złotych dotychczasowych” utraciły aż dwie trzecie swojej wartości, ponieważ pieniądze w bankach (z wyjątkiem oszczędności bankowych powyżej kwoty 100.000 zł) oraz ceny i płace przeliczono na nowe złotówki w stosunku 100 : 3, a oszczędności w gotówce w stosunku 100 : 1 (przy czym faktyczna możliwość wymiany gotówki była mocno ograniczona różnymi czynnikami). Również w stosunku 100 : 1 przeliczono wartość zobowiązań.
Banknot 50 zł (tzw. „Rybak”) wprowadzony reformą walutową z 1950 r.
Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak
CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Taki sposób wymiany pieniędzy przeprowadzonej z zaskoczenia i w krótkim czasie zasadnie wzbudził u większości obywateli trwały brak zaufania do elementarnej uczciwości „władzy ludowej”. Według niektórych szacunków w wyniku reformy walutowej z 1950 r. władze pozbawiły obywateli gotówki o równowartości 750 mln dolarów. W wielu przypadkach doprowadziło to do utraty dorobku całego życia, nierzadkie były przypadki samobójstw.
Banknot 100 zł (tzw. „Pstrowski”) wprowadzony reformą walutową z 1950 r.
Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak
CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Jednocześnie z reformą walutową ogłoszono Ustawę z dnia 28 października 1950 r. o zakazie posiadania walut obcych, monet złotych, złota i platyny oraz o zaostrzeniu kar za niektóre przestępstwa dewizowe (Dz.U. 1950 nr 50 poz. 460).
Na jej mocy każdy posiadacz dewiz, złota lub platyny (z wyłączeniem wyrobów użytkowych z tych metali) musiał je w ciągu dwóch tygodni od dnia wejścia w życie ustawy odsprzedać NBP po cenach urzędowych, oględnie mówiąc zdecydowanie niekorzystnych. Jeżeli po upływie terminu nadal bez zezwolenia je posiadał, zagrożony był karą pozbawienia wolności. Co więcej: za nielegalny obrót walutą i złotem lub platyną groziła kara dożywotniego więzienia, a nawet kara śmierci, przy czym sprawy o te przestępstwa podlegały postępowaniu doraźnemu (art. 9 ust. 1 i art. 10 powołanej ustawy).
Posiadacze złotych monet, którzy nie chcieli zaznać smaku ryzyka rozpoczęli proceder ich nielegalnej legalizacji, czyli przetapiania na pierścionki i obrączki (będące wyrobami użytkowymi w rozumieniu ustawy)…
AKTUALIZACJA 28.10.2021 © ŁUKASZ SOBANIAK
Ustawa z dnia 28 października 1950 r. o zmianie systemu pieniężnego. Dz.U. 1950 nr 50 poz. 459. Internetowy System Aktów Prawnych – ISAP.
Ustawa z dnia 28 października 1950 r. o zakazie posiadania walut obcych, monet złotych, złota i platyny oraz zaostrzeniu kar za niektóre przestępstwa dewizowe. Dz.U. 1950 nr 50 poz. 460. Internetowy System Aktów Prawnych – ISAP.
1950 r: dziesięć dni, które wstrząsnęły portfelem. Jerzy Kochanowski. Polityka. 30.10.2010.